Wypadek przy pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
   
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
   
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest, aby wszystkie elementy definicji wypadku wystąpiły jednocześnie.

Powstanie urazu

Uraz to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Utożsamiana z urazem jest czasowa niezdolność do pracy związana z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Tak więc podstawą do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy jest również niezdolność do pracy z powodu choroby będącej konsekwencją tego zdarzenia. Za wypadek przy pracy może być uznane zdarzenie niebędące przyczyną czasowej niezdolności do pracy, ale powodujące uraz u poszkodowanego (np. skaleczenie).

Nagłość zdarzenia

Nagłość zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy występuje w ciągu jednej dniówki roboczej, włącznie z drogą do pracy i z pracy. W wyroku z dnia 30 czerwca 1999 r. (sygn. akt II UKN 24/99, OSNP 2000/18/697) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: "Zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy, posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy.". Z kolei w wyroku z dnia 18 marca 1999 r. (sygn. akt II UKN 523/98, OSNP 2000/10/396) stwierdził, że: "Nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie, którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie przekraczającym jedną dniówkę roboczą.". Ponadto dla oceny, czy zdarzenie jest wypadkiem przy pracy, nie ma znaczenia data, w której poszkodowany zgłosił się do lekarza oraz symbol choroby umieszczony na zwolnieniu lekarskim - wynika to z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r. (sygn. akt II UKN 115/97, OSNP 1998/5/159).

Zewnętrzna przyczyna wypadku

"Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny - w istniejących warunkach - wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.". Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 sierpnia 1999 r. (sygn. akt II UKN 87/99, OSNP 2000/20/760). W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1997 r. (sygn. akt II UKN 85/96, OSNP 1997/19/386), przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy może być wykonywanie codziennych obowiązków pracowniczych, jeżeli przyczyniły się w znaczącym stopniu do pogorszenia samoistnej choroby pracownika.

Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy mogą być urazy mechaniczne, chemiczne, spowodowane przez narzędzia pracy, działanie zbyt wysokich, bądź niskich temperatur, działanie energii elektrycznej, często czynności samego pracownika, jego nadmierny wysiłek.

W orzecznictwie przyjmuje się również, że dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na podstawie aktualnego okresowego zaświadczenia lekarskiego, zawierającego obiektywnie błędną ocenę jego zdolności do pracy, stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku w rozumieniu ustawy wypadkowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1999 r., sygn. akt II UKN 208/99, OSNP 2001/5/172). Zewnętrzną przyczynę wypadku może stanowić również dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku na podstawie aktualnego okresowego orzeczenia lekarskiego, które było oczywiście błędne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1999 r., sygn. akt II UKN 89/99, OSNP 2000/20/762). Z kolei w wyroku 7 lutego 2006 r. (sygn. akt I UK 192/05, M.P.Pr. 2006/5/269) Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(...) W związku z ustanowionym w art. 229 § 4 K.p. zakazem dopuszczenia pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, za zewnętrzną przyczynę wypadku można przyjąć dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia badań kontrolnych lub na podstawie orzeczenia lekarskiego wydanego po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia tych badań albo w przypadku oczywistej błędności tego orzeczenia. (...)".

Istotnym elementem, który odróżnia wypadek przy pracy od innych zdarzeń jest jego związek z pracą. Nie musi to być związek przyczynowy, a jedynie związek adekwatny, co potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 sierpnia 1994 r. (sygn. akt II PRN 1/94, OSNP 1995/3/34). W treści uzasadnienia Sąd wyjaśnił, że związek zdarzenia z pracą istnieje wówczas, gdy zdarzenie nastąpiło podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności wchodzących w zakres jego obowiązków albo poleceń przełożonych, względnie podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy bez polecenia i bez związku tego działania z normalnymi obowiązkami i w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy. W doktrynie i orzecznictwie ukształtował się pogląd, że związek ten nie musi przejawiać się jako związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 K.c., co oznacza, że praca nie musi być przyczyną zdarzenia.