Rodzaje szkoleń bhp

W myśl art. 237³ § 2 K.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szczegółowym aktem prawnym określającym:

1) zasady szkolenia w dziedzinie bhp,

2) zakres szkolenia,

3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia,

4) sposób dokumentowania szkolenia,

5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia

- jest wydane na podstawie delegacji art. 237⁵ K.p. rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.), dalej rozporządzenie dotyczące szkoleń bhp.

Szkolenia z zakresu bhp dzielą się na wstępne i okresowe.

Celem szkolenia wstępnego jest przygotowanie pracownika do bezpiecznego wykonywania powierzonej mu pracy oraz nabycie przez niego umiejętności bezpiecznego zachowania się w miejscu pracy. Szkolenia te przeprowadzane są w formie instruktażu według szczegółowych programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk (o podobnych zagrożeniach) dla wszystkich nowo przyjmowanych pracowników (stażystów, studentów, praktykantów itp.) i obejmują:

1) szkolenie wstępne ogólne, zwane "instruktażem ogólnym",

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane "instruktażem stanowiskowym".

Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w przepisach powszechnie obowiązujących (m.in. Kodeksu pracy), układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy, z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

Instruktaż ogólny, który powinien się odbyć przed rozpoczęciem przez osobę nowo zatrudnioną pracy w danym zakładzie, jest prowadzony przez pracownika służby bhp, osobę wykonującą u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawcę, który sam wykonuje takie zadania, lub wyznaczonego przez pracodawcę pracownika posiadającego zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mającego aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp.

Instruktaż stanowiskowy, jako najważniejsze szkolenie z zakresu bhp, powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

• pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
   
• pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa powyżej,
   
• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W przypadku wprowadzenia zmian warunków techniczno-organizacyjnych na stanowisku pracy, a w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudniony na tym stanowisku powinien odbyć instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. Najczęściej powyższe uprawnienia osoby te zdobywają podczas szkoleń okresowych z zakresu bhp, które w przypadku osób kierujących pracownikami obejmują m.in. organizację i metodykę szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (z uwzględnieniem metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego) oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pracowników w procesach pracy. Osoba legitymująca się odpowiednim zaświadczeniem z ukończonego szkolenia, w którego programie został zawarty powyższy punkt, jest uprawniona do prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Uwaga! Instruktaż stanowiskowy powinien być zakończony omówieniem i oceną przebiegu wykonywania pracy przez pracownika, a po pozytywnej weryfikacji nabytych umiejętności pracownik może zostać dopuszczony do samodzielnej pracy na określonym stanowisku.

Fakt odbycia instruktażu ogólnego i instruktażu stanowiskowego należy udokumentować w karcie szkolenia wstępnego, której wzór został określony w rozporządzeniu dotyczącym szkoleń bhp. Na karcie powinny złożyć podpisy osoby przeprowadzające instruktaż oraz osoba odbywająca instruktaże.

Należy pamiętać, że instruktaże powinny odbywać się na podstawie szczegółowych programów szkoleń określających tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk. W przypadku instruktażu ogólnego może to być jeden program dla wszystkich pracowników, natomiast w przypadku instruktażu stanowiskowego powinien to być program stworzony dla poszczególnych grup stanowisk w taki sposób, aby właściwie zrealizować cel instruktażu. Wytyczne dotyczące programów szczegółowych znajdują się w ramowych programach szkolenia zawartych w rozporządzeniu dotyczącym szkoleń bhp.

Ze względu na szybki postęp techniki i technologii, pracownicy powinni stale doskonalić swoje umiejętności zawodowe, w tym umiejętności związane z zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny pracy. Służą temu właśnie szkolenia okresowe z zakresu bhp. Ich podstawowym celem jest aktualizacja i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w tej dziedzinie oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.

W odróżnieniu od szkoleń wstępnych, które przeprowadzane są jednorazowo u danego pracodawcy (z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego, który należy przeprowadzać w przypadku opisanych powyżej zmian organizacyjno-technicznych na stanowisku pracy lub przeniesieniem pracownika na inne stanowisko), szkolenia okresowe trzeba cyklicznie powtarzać.

Pomimo tego, że przepisy art. 237^11a K.p. obligują pracodawcę do konsultowania z przedstawicielami pracowników wszystkich działań związanych ze szkoleniem pracowników w zakresie bhp (m.in. częstotliwość, czas trwania, formę prowadzenia itp.), to jednak określono ramy czasowe bezwzględnie obowiązujące w przypadku organizowania szkoleń okresowych.

Zgodnie z powyższym przepisem szkolenia okresowe powinny odbywać się nie rzadziej niż:

1) co roku - w odniesieniu do stanowisk, na których wykonywane są prace szczególnie niebezpieczne (prace, o jakich mowa w rozdziale 6 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy),

2) co 3 lata - w przypadku stanowisk robotniczych,

3) co 5 lat - w odniesieniu do osób będących pracodawcami oraz innych osób kierujących pracownikami (w szczególności kierowników, mistrzów i brygadzistów), pracowników inżynieryjno-technicznych (w tym projektantów, konstruktorów maszyn i innych urządzeń technicznych, technologów i organizatorów produkcji), pracowników służby bhp i innych osób wykonujących zadania tej służby oraz tych, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp,

4) co 6 lat - w przypadku stanowisk administracyjno-biurowych.

Należy jednak pamiętać, że pierwsze szkolenie okresowe powinno odbyć się:

1) w okresie do 6 miesięcy od momentu rozpoczęcia pracy na stanowisku - jeśli chodzi o pracodawców i osoby kierujące pracownikami,

2) w okresie do 12 miesięcy od momentu rozpoczęcia pracy na stanowisku - w odniesieniu do pozostałych pracowników.

Szkolenia okresowe mogą być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez podmioty zewnętrzne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bhp. Do takich podmiotów zalicza się:

a) placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,

b) szkoły ponadgimnazjalne,

c) jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne placówki naukowe,

d) stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,

e) osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej

- jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp.

Organizator szkolenia, w zależności od tego, czy będzie nim pracodawca, czy podmiot zewnętrzny, powinien zapewnić:

1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk na podstawie ramowych programów określonych w przepisach dotyczących szkoleń bhp,

2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,

3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia,

4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,

5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,

6) właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.

Szkolenie okresowe powinno być zakończone egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Egzamin ten jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia. Przepisy nie precyzują, jak powinien wyglądać sam egzamin, dlatego też przeważnie przeprowadzany jest w formie testu. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia. Odpis tego dokumentu należy przechowywać w aktach osobowych uczestnika (w części "B"). Wzór zaświadczenia został określony w przepisach dotyczących szkoleń bhp.