Artykuł 4 - choroba zawodowa

Art. 4. Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w art. 235¹ Kodeksu pracy.

Za chorobę zawodową, w myśl art. 235¹ K.p., uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych "narażeniem zawodowym".

Wykaz chorób zawodowych oraz szczegółowe zasady postępowania w tym zakresie zostały określone przepisami rozporządzenia z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. Określa ono:

• wykaz chorób zawodowych,
   
• okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym,
   
• sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych,
   
• podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych.

Rozporządzenie wskazuje również instytut medycyny pracy, do którego pracodawca przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej (§ 1 ust. 2 rozporządzenia z dnia 30 czerwca 2009 r.).

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej (art. 235 K.p.). Obowiązek taki dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w dalszej części opracowania. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może też dokonać pracownik (były pracownik), który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę. Przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.

Właściwość państwowego powiatowego inspektora sanitarnego oraz okręgowego inspektora pracy ustala się według miejsca wykonywania pracy przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie (§ 3 rozporządzenia z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych).

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się niezwłocznie na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. W przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika - dokonuje się dodatkowego zgłoszenia w formie telefonicznej.

Po otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie, kierując pracownika (byłego pracownika), którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania. Badanie to przeprowadza właściwa jednostka orzecznicza. Z tym że skierowania do jednostki orzeczniczej nie stosuje się, jeżeli zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej zostało dokonane przez lekarza tej jednostki.

Jeśli podejrzenie choroby zawodowej u pacjenta powziął lekarz lub lekarz dentysta podczas wykonywania zawodu, to wydaje skierowanie do jednostki orzeczniczej na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób.

Właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1175), zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych, o których mowa w § 5 rozporządzenia z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:

• poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
   
• kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych),
   
• poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych,
   
• podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.

Właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według miejsca, w którym praca jest/była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie. Jeśli pracownik zamieszkuje w innym województwie niż była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych I stopnia są jednostki badawcze w dziedzinie medycyny pracy.

Orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania (dalej orzeczenie lekarskie) wydaje lekarz spełniający określone wymagania kwalifikacyjne, na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika (byłego pracownika), dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.

Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się w odniesieniu do:

• czynników chemicznych i fizycznych - rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego,
   
• czynników biologicznych - rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika,
   
• czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika,
   
• czynników o działaniu rakotwórczym - substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określone w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 K.p. oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji (tj. uśpienia),
   
• sposobu wykonywania pracy - określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej przeprowadza lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie. W toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej ocenę narażenia przeprowadza lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej I lub II stopnia. Zaś ocenę narażenia zawodowego w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej przeprowadza właściwy państwowy inspektor sanitarny.

Pracownik (były pracownik), który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego wydanego przez jednostkę orzeczniczą I stopnia, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania powinien złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie.

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej (albo o braku podstaw do jej stwierdzenia) wydaje właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika (byłego pracownika). Jeżeli zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania decyzji, inspektor sanitarny może żądać dodatkowego uzasadnienia orzeczenia od lekarza wydającego orzeczenie, wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację lub podjąć inne czynności niezbędne do uzupełnienia tego materiału. Wydaną decyzję powiatowy inspektor sanitarny (a w razie odwołania - wojewódzki inspektor sanitarny) przesyła:

• zainteresowanemu pracownikowi (lub byłemu pracownikowi),
   
• pracodawcy (lub pracodawcom) zatrudniającemu pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej,
   
• jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie,
   
• właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

W terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, państwowy powiatowy inspektor sanitarny (odpowiednio państwowy wojewódzki inspektor sanitarny) sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi. Przy czym państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przesyła kartę stwierdzenia choroby zawodowej także państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.

W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

• ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,
   
• przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
   
• zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

Pracodawca jest też obowiązany do prowadzenia rejestru obejmującego przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby. Zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej pracodawca przesyła do instytutu medycyny pracy oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, sposób prowadzenia rejestrów chorób zawodowych, w tym wzory dokumentów stosowanych w postępowaniu dotyczącym tych chorób oraz dane objęte rejestrem chorób zawodowych reguluje powołane na wstępie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób. Określa ono także wzory formularzy stosowanych w postępowaniu dotyczącym zgłaszania, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz zawiadamiania o skutkach choroby zawodowej, tj.:

• zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej,
   
• skierowania na badania w związku z podejrzeniem choroby zawodowej, stosowane w przypadku skierowania wydawanego odpowiednio przez lekarza lub lekarza dentystę lub państwowego powiatowego inspektora sanitarnego,
   
• karty oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej,
   
• orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu/braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej,
   
• decyzji o stwierdzeniu/braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej,
   
• karty stwierdzenia choroby zawodowej,
   
• zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej.