Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

Uwaga! Od 1 stycznia 2012 r. nie jest już wymagana pozytywna opinia obiektów posiadających pomieszczenia pracy, wydawana przez uprawnionych rzeczoznawców zgodnie z odrębnymi przepisami.

Brak obowiązku uzyskiwania opinii rzeczoznawców nie zwalnia pracodawcy z zapewnienia aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp, sprecyzowanych w ogólnych przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisach techniczno-budowlanych. Do pierwszych zalicza się przede wszystkim ogólne przepisy bhp. Pod pojęciem przepisów techniczno-budowlanych należy natomiast rozumieć w szczególności ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 z późn. zm.).

Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:

• łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,
   
• mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
   
• jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.

Pomieszczeniem stałej pracy - jest pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny, a pomieszczeniem czasowej pracy pomieszczenie, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.

Z kolei miejscem pracy jest miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy. Przez stanowisko pracy rozumie się przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, takie jak: hałas, wysoka temperatura, drgania, promieniowanie, gazy, pyły należy stosować rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się ich do innych pomieszczeń oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych.

Pomieszczenia stałej pracy nie powinny znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu, chyba że wymaga tego rodzaj produkcji. Jednak poniżej tego poziomu mogą znajdować się pomieszczenia pracy:

• w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych,
   
• pomieszczenia handlowe, usługowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz obiektach zabytkowych (pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy).

Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny gwarantować spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m³ wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m² wolnej powierzchni podłogi.

Wysokość pomieszczeń stałej pracy nie może być mniejsza niż:

• 3 m - jeżeli nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
   
• 3,3 m - jeżeli prowadzone są prace mogące powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia; wysokość tych pomieszczeń może być obniżona pod warunkiem zastosowania klimatyzacji oraz uzyskania zgody właściwego inspektora sanitarnego,
   
• 2,5 m - jeżeli przebywa w pomieszczeniu nie więcej niż 4 pracowników, a na każdego przypada co najmniej po 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia,
   
• 2,5 m - w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, a hałas nie przekracza dopuszczalnych Polskimi Normami wartości poziomu dźwięku, a na każdego pracownika przypada także 15 m³ wolnej objętości pomieszczenia,
   
• 2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych i dworcowych, pomieszczeniach usytuowanych na antresoli otwartej do większego pomieszczenia.

Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy nie mogą być zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane narażone na uszkodzenie powinny być od strony, po której mogą znajdować się pracownicy osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła.

Wymagania dotyczące zapewnienia oświetlenia dziennego pomieszczeń pracy zostały uregulowane ogólnymi przepisami bhp oraz rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Z powołanych regulacji prawnych wynika, że pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi powinny mieć zapewnione oświetlenie dzienne, dostosowane do ich przeznaczenia, kształtu i wielkości. W takim pomieszczeniu stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1 : 8. Jest jednak dopuszczalne oświetlenie pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi wyłącznie światłem sztucznym, jeżeli:

• oświetlenie dzienne nie jest konieczne lub nie jest wskazane ze względów technologicznych,
   
• jest uzasadnione celowością funkcjonalną zlokalizowania tego pomieszczenia w obiekcie podziemnym lub w części budynku pozbawionej oświetlenia dziennego.

Z ogólnych przepisów bhp wynika, że w pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca musi mieć zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z właściwym okręgowym inspektorem pracy.

Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. Ponadto we wszystkich miejscach, w których mogą przebywać pracownicy (nie tylko w pomieszczeniach stałej pracy), pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające.

Oświetlenie światłem sztucznym pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi powinno odpowiadać potrzebom użytkowym i spełniać wymagania Polskiej Normy dotyczącej oświetlenia wnętrz światłem elektrycznym.

Pracodawca prowadzi działalność handlową w pomieszczeniu znajdującym się poniżej poziomu otaczającego terenu, na co posiada zgodę odpowiednich organów. W tej sytuacji nie musi on mieć odrębnego zezwolenia na stosowanie w miejscu pracy wyłącznie oświetlenia elektrycznego. Jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 3 grudnia 2003 r. (sygn. akt II SA 3979/02, Pr.Pracy 2004/4/33): "uzyskanie zgody na lokalizację pomieszczeń pracy poniżej poziomu terenu (w miejscu pozbawionym dostępu do światła dziennego) nie wymaga dodatkowo zgody na stosowanie oświetlenia sztucznego w tych pomieszczeniach.". W uzasadnieniu NSA wyjaśnił, że zgoda na lokalizację pomieszczeń pracy poniżej poziomu otaczającego terenu, o jakiej jest mowa w § 18 ust. 2 ogólnych przepisów bhp, przesądza o zastosowanym oświetleniu, które z oczywistych względów może być wyłącznie sztuczne.

W pomieszczeniach pracy powinna być zagwarantowana temperatura odpowiednia do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższa niż 14^o C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18^o C.

Jak wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 20 września 2001 r. (sygn. akt SA/Bk 75/01, Pr.Pracy 2002/3/35): "Odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy może być usprawiedliwione względami technologicznymi, a nie jego sytuacją ekonomiczną.".