Społeczna inspekcja pracy

Społeczna inspekcja pracy (dalej SIP) sprawuje nadzór nad zapewnieniem przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony wynikających z przepisów prawa pracy uprawnień pracowniczych. SIP reprezentuje interesy wszystkich pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy, lecz kierowana jest przez zakładowe organizacje związkowe. Jak wynika z uregulowań ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.), funkcję społecznego inspektora pracy może pełnić pracownik, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio jemu podległego.

Społecznym inspektorem pracy może zostać pracownik niebędący członkiem związku zawodowego, jednak tylko za zgodą organizacji związkowej. Zakładowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać dobrą znajomość zagadnień będących przedmiotem działania SIP oraz legitymować się co najmniej pięcioletnim stażem pracy w danej branży oraz dwuletnim stażem w danym zakładzie. Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy na okres 4 lat. Zakładowa SIP funkcjonuje na podstawie planu pracy zatwierdzonego przez zakładową organizację związkową.

W zakładzie nie działa organizacja związkowa. Jednak pracownicy noszą się z zamiarem zorganizowania wyborów społecznego inspektora pracy.

Wybory mogą być organizowane przez zakładową organizację związkową na podstawie uchwalonego przez nią regulaminu wyborów. W zakładzie pracy, w którym związki zawodowe nie działają, nie można dokonać wyboru społecznego inspektora pracy.

Społeczni inspektorzy pracy są uprawnieni do:

• kontrolowania stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bhp, przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności w zakresie uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, ochroną młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
   
• udziału w kontroli przestrzegania u pracodawcy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
   
• udziału w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy oraz w analizowaniu przyczyn powstawania tych wypadków, także zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontroli stosowania przez pracodawcę właściwych środków zapobiegawczych,
   
• udziału w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
   
• opiniowania projektów planów poprawy warunków bhp i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolowania ich realizacji,
   
• podejmowania działań na rzecz aktywnego udziału pracowników w kształtowaniu właściwych warunków bhp.

Realizując powyższe zadania, zakładowy SIP ma prawo żądania od pracodawcy oraz od pracowników informacji oraz okazywania dokumentów w sprawach należących do zakresu jego działania, z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych. Ma także prawo do przeprowadzania kontroli pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy, a także wszystkich miejsc pracy pracowników. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy inspektor informuje o tym kierownika zakładu pracy (pracodawcę), który podejmuje decyzję w sprawie usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Może także zwracać uwagę pracownikom na przypadki nieprzestrzegania przez nich przepisów bhp. Jeśli stwierdzi wystąpienie zagrożenia, które mogłoby spowodować wypadek przy pracy, ma on także prawo do wydania kierownikowi zakładu pisemnego zalecenia usunięcia tego zagrożenia w wyznaczonym terminie. W razie niepodjęcia odpowiednich działań jest uprawniony do wydania pisemnego zalecenia wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego albo robót, o czym musi powiadomić organizacje związkowe. Od powyższych zaleceń pracodawca może wnieść sprzeciw do inspektora pracy.

W czasie trwania mandatu oraz w okresie 1 roku po jego wygaśnięciu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję SIP, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Wówczas na rozwiązanie stosunku pracy potrzebna jest zgoda zakładowej organizacji związkowej. Dodajmy, że nie jest w zasadzie możliwe w tym samym okresie wypowiedzenie pracownikowi pełniącemu omawianą funkcję warunków pracy i płacy na jego niekorzyść, chyba że wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn określonych w art. 43 K.p.

SIP wykonuje swoje obowiązki społecznie poza godzinami pracy. Jeśli zachodzi konieczność wykonywania czynności w godzinach pracy albo wzięcia udziału w naradach i szkoleniach SIP zachowuje prawo do wynagrodzenia. W sytuacji znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, pracodawca może ustalić dla niego miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej tę funkcję. Tylko w uzasadnionych przypadkach to wynagrodzenie może być podwyższone, nie może jednak przekroczyć wynagrodzenia za 60 godzin pracy.

Organizacja związkowa zwróciła się do pracodawcy o całkowite zwolnienie z wykonywania pracy członka związku wybranego na funkcję społecznego inspektora pracy.

W zakładach, w których występuje szczególne zagrożenie życia i zdrowia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, pracodawca może, na wniosek organizacji związkowych, zwolnić społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia jakie mu przysługiwało na stanowisku pracy zajmowanym w dniu delegowania.

Pracodawca, u którego utworzona została SIP, ma obowiązek założenia zakładowej księgi zaleceń i uwag. Książka jest przeznaczona do dokonywania w niej zapisów przez zakładowego społecznego inspektora pracy. Książkę zaleceń i uwag przechowuje się w miejscu ustalonym przez kierownika zakładu pracy oraz udostępnia do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy, a także innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.

Zapisy w książce zaleceń mają moc dokumentów urzędowych. Są one kierowane do kierownictwa zakładu pracy (do pracodawcy). Zalecenia społecznego inspektora mogą być zaskarżone przez pracodawcę do właściwego państwowego inspektora pracy, w formie sprzeciwu wnoszonego, w zależności od rodzaju zalecenia, niezwłocznie lub w terminie 7 dni.