Państwowa Inspekcja Pracy

Organem zewnętrznym, powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej jest Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Jak stanowi art. Art. 18⁴ K.p. PIP sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jej misją jest: "(…) skuteczne egzekwowanie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, poprzez efektywne i ukierunkowane kontrole oraz działania prewencyjne, zmierzające do ograniczenia zagrożeń wypadkowych i poszanowania prawa pracy." (www.pip.gov.pl).

Organizację PIP, jej zadania, a także zakres działania jej organów określa ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2012 r. poz. 404 ze zm.). Do zadań i uprawnień PIP należy m.in.:

• nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,
   
• kontrola legalności zatrudnienia, w tym wykonywania pracy przez cudzoziemców,
   
• kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bhp,
   
• podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy, w tym:
   
• badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom,
   
• analizowanie przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom,
   
• udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy,
   
• podejmowanie działań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy,
   
• opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
   
• wnoszenie powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
   
• ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.

Przepisy ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w trzech typach podmiotów.

Pierwszym z nich są pracodawcy w rozumieniu art. 3 K.p., których Państwowa Inspekcja Pracy może kontrolować w pełnym zakresie oraz inne podmioty niebędące pracodawcami, na rzecz których praca jest świadczona przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą lub inne osoby, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. W tym przypadku kontrola ulega ograniczeniu wyłącznie do kwestii bhp oraz legalności zatrudnienia.

Drugą kategorię stanowią podmioty świadczące usługi z zakresu pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego, poradnictwa zawodowego bądź pracy tymczasowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.), dalej ustawy o promocji zatrudniania. W przypadku tej grupy podmiotów kontrola PIP dotyczy jedynie przestrzegania obowiązków określonych w art. 10 ust. 1 pkt 3 lit. d) i e) ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.

Trzecia grupa obejmuje podmioty kierujące osoby celem nabywania przez nie umiejętności praktycznych, w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, które nie są zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową. W tym przypadku zakres kontroli PIP regulują art. 19d i art. 85 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia.

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy PIP są uprawnione odpowiednio do:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bhp,
   
• nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji - nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
   
• nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi - nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
   
• zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi - nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
   
• nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju,
   
• nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku,
   
• nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach,
   
• nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi - nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
   
• skierowania wystąpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, w sprawie ich usunięcia, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.