Badania profilaktyczne pracowników wykonane w jednostce nieposiadającej umowy z pracodawcą

Jesteśmy samodzielnym zakładem opieki zdrowotnej i w ramach swojej działalności wykonujemy badania profilaktyczne pracowników. W tym zakresie mamy podpisaną umowę z pracodawcą, z wyjątkiem badań dla pracowników ochrony (etatowych). Pracodawca, mimo braku umowy, kieruje do nas tych pracowników w celu wykonania badań profilaktycznych (faktura wystawiana jest na ich dane, a pracodawca zwraca im koszty badań). Czy mamy prawo wykonywać badania dla ww. pracowników?

Nie. Badania profilaktyczne pracowników powinny być wykonywane przez jednostkę medycyny pracy na podstawie pisemnej umowy zawartej przez pracodawcę z tą jednostką. Stanowi o tym wprost art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1155), który przewiduje, że badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy (m.in. przez pracodawcę) z podstawową jednostką służby medycyny pracy. W umowie tej strony powinny ustalić m.in.:

• zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia pracodawca jest obowiązany na podstawie przepisów Kodeksu pracy, ww. ustawy i przepisów wydanych na ich podstawie,
   
• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych (w szczególności: sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania orzeczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych),
   
• obowiązki pracodawcy wobec placówki medycyny pracy, dotyczące m.in. przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników, zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy itp.

Jak wynika z § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami... (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067), lekarz medycyny pracy orzeka o zdolności pracowników do pracy bądź jej braku nie tylko na podstawie wyników przeprowadzonych badań, lecz również w oparciu o ocenę zagrożeń dla zdrowia i życia zatrudnionych, występujących na ich stanowiskach pracy. W celu dokonania tej oceny lekarz powinien uzyskać od pracodawcy informację o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Opieranie się w tym zakresie tylko na wystawionym przez pracodawcę skierowaniu na badania może czasami okazać się niewystarczające - jeżeli informacje zawarte w treści skierowania nie przekazują w pełni danych dotyczących warunków pracy na danym stanowisku. W takiej sytuacji możliwe jest uzupełnienie przez lekarza uzyskanych od pracodawcy informacji o spostrzeżenia z przeprowadzonych przez siebie wizytacji stanowisk pracy - do czego upoważnia go § 3 ust. 2 powyższego rozporządzenia.

W praktyce dokonanie oceny uwzględniającej wszystkie dodatkowe ustalenia (jeżeli są konieczne w danej sytuacji) może być bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe w przypadku jednostki, która nie ma podpisanej z pracodawcą umowy w sprawie wykonywania badań profilaktycznych pracowników. Takie jednostki nie mają podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem do pracodawcy w sprawie np. przekazania wyników oceny ryzyka zawodowego dla stanowiska proponowanego kandydatowi na pracownika lub zajmowanego przez pracownika odbywającego badanie. Lekarz zatrudniony w takiej jednostce nie jest również upoważniony do wizytowania stanowiska pracy występującego w firmie, z którą zatrudniająca go placówka nie ma podpisanej umowy. W konsekwencji nie może uzupełnić informacji przekazanych w skierowaniu o własne spostrzeżenia.

Brak aktualnego orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza medycyny pracy, potwierdzającego zdolność pracownika do pracy na danym stanowisku, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 1 K.p.).

Orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność pracownika do pracy, wydane przez jednostkę medycyny pracy, z którą pracodawca nie zawarł pisemnej umowy o zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej dla pracowników, może zostać zakwestionowane jako przeprowadzone niezgodnie z obowiązującymi przepisami. W konsekwencji pracodawca naraża się na zarzut, że dopuszcza do pracy pracownika bez ważnych badań profilaktycznych, a jednostka medycyny pracy, że wykonuje wspomniane badania bez podstawy prawnej (tj. umowy).