Przeprowadzanie szkoleń z zakresu bhp

Pracodawcy nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237³ § 1 K.p.). W związku z tym pracodawca jest obowiązany:

• przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem pracownika do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie (art. 237³ § 2 K.p.),
• prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 94 pkt 4 K.p.).

Do powinności pracownika należy natomiast przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym między innymi poprzez branie udziału w szkoleniach i instruktażach z tego zakresu oraz poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym (art. 211 pkt 1 K.p.).

W razie przekroczenia ustalonej dla pracownika normy czasu pracy, będzie mu przysługiwało wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych.

Szczegółowe zasady szkolenia, jego zakres, wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia, a także przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z danych/konkretnych rodzajów szkolenia określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.), dalej zwane rozporządzeniem.

Szkolenie wstępne ma na celu zapoznanie pracownika z przepisami, warunkami zatrudnienia oraz bezpiecznym sposobem wykonywania pracy. Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi to szkolenie przed dopuszczeniem go do pracy. Nie jest ono wymagane jedynie w przypadku podjęcia przez osobę zatrudnioną pracy na tym samym stanowisku, które zajmowała u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy (art. 237³ § 2 ost. zd. K.p.).

Ustawodawca nie określił, jak rozumieć przesłankę "bezpośredniości", o której mowa w ww. przepisie. Zdaniem niektórych autorów należy ją interpretować tak, jak w przypadku obowiązku pracodawcy kierowania pracownika (kandydata na pracownika) na badania lekarskie. Wtedy też należałoby przyjąć, że obowiązek ponownego przeszkolenia wstępnego zaistniałby po 30 dniach przerwy w zatrudnieniu na danym stanowisku pracy (por. T. Wyka, Art. 237(3) Obligatoryjne przeszkolenie z BHP, w: Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 114-304(5), wyd. V, red. K. Baran, Lex 2020). Inni uważają, że przerwa między kolejnymi umowami może być znaczna, bezpośredniość odnosi się bowiem do sytuacji, gdy u tego samego pracodawcy dany pracownik był zatrudniony na określonym stanowisku i na tym samym stanowisku zostaje zatrudniony ponownie, nie będąc u niego zatrudniony w międzyczasie na innym stanowisku (por. J. Iwulski, W. Sanetra, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. III, LexisNexis 2013). Można też spotkać opinię, że do zatrudnienia bezpośredniego dojdzie, jeżeli między zakończeniem jednej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę w ogóle nie nastąpi przerwa albo przerwa nie przekroczy kilku dni (por. M.T. Romer, Prawo pracy. Komentarz, wyd. V, LexisNexis 2012).

Formy i zakres szkolenia wstępnego

Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:

• szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej "instruktażem ogólnym",
• szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej "instruktażem stanowiskowym".

Definicja "instruktażu" jest dość ogólnikowa. Rozumie się przez niego formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż 2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy, zachowania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu. Prowadzi go pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby, albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, posiadający aktualne zaświadczenia o ukończeniu szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Karta szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dostępna w serwisie www.druki.gofin.pl

Instruktaż ogólny powinien trwać minimum 3 godziny lekcyjne (2 godz. i 15 min. zegarowych), a świadectwem jego odbycia jest adnotacja w "karcie szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy", której wzór stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia.

Instruktaż stanowiskowy

Instruktaż stanowiskowy przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku odbywa:

• pracownik zatrudniony na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
• pracownik przenoszony na stanowisko, o którym mowa w pierwszym myślniku,
• uczeń odbywający praktyczną naukę zawodu oraz student odbywający praktykę studencką.

Pracownik, który wykonuje pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z nich.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się także w razie wprowadzenia na stanowisku wskazanym powyżej w pierwszym myślniku zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń.

Uprawnionymi do przeprowadzenia instruktażu stanowiskowego jest wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca.

Osoba szkoląca powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Metody prowadzenia instruktażu stanowiskowego są obowiązkowym elementem przewidzianym w ramowym programie szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bhp, pracodawców i innych osób kierujących pracownikami, służby bhp i osób wykonujących zadania tej służby. Pracownik, który ukończył jedno z wymienionych szkoleń może być instruktorem bez konieczności uzupełnienia wiedzy o metody szkoleniowe.

Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. Z ramowego programu instruktażu stanowiskowego wynika, że instruktaż pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych uczniów i studentów powinien trwać minimum 8 godzin lekcyjnych (6 godz. zegarowych), a zatrudnionych na stanowiskach administracyjno-biurowych narażonych na działanie czynników uciążliwych minimum 2 godziny lekcyjne (1,5 godz. zegarowej).

Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Jego pozytywny wynik stanowi podstawę dopuszczenia zatrudnionego do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, którą przechowuje się w części B akt osobowych pracownika.

Szkolenie to ma na celu przypomnienie i ugruntowanie zdobytej wcześniej wiedzy. Szkoleniom okresowym są poddawani:

1) pracodawcy oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,

4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby,

5) pracownicy na stanowiskach administracyjno-biurowych,

6) pracownicy niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zwracamy uwagę! Szkolenie okresowe nie jest wymagane w przypadku, gdy dotyczy pracownika zatrudnianego na stanowisku administracyjno-biurowym, a rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka, o której mowa w art. 226 pkt 1 K.p. będzie wynikało, że jest to konieczne (art. 237³ § 2² K.p.). W razie zmiany kategorii ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych na wyższą, albo gdy w wyniku aktualizacji oceny ryzyka zawodowego okaże się, że jest to konieczne, pracodawca jest obowiązany przeprowadzić szkolenie okresowe pracownika administracyjno-biurowego w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy, licząc od dnia ustalenia wyższej kategorii ryzyka albo zmiany oceny ryzyka zawodowego.

Częstotliwość przeprowadzania szkoleń okresowych

Pierwsze szkolenie okresowe osoby wymienione w pkt 1 wcześniejszego wyliczenia powinny odbyć w okresie do 6 miesięcy, a pracownicy wymienieni w pkt 2-6 w okresie do 12 miesięcy, od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Z tego szkolenia może być zwolniona osoba, która:

• przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego,
• odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.

Przez wymagane szkolenia okresowe u innego pracodawcy należy rozumieć szkolenia okresowe dotyczące stanowiska, na którym pracownik jest obecnie zatrudniony.

Po pierwszym szkoleniu okresowym, jeżeli pracownik jest nadal zatrudniony, następują kolejne, powtarzane cyklicznie, w równych odstępach czasu. Przy czym odstępy między nimi, podobnie jak ma to miejsce w przypadku pierwszych szkoleń okresowych, zależą od zajmowanego stanowiska bądź pełnionej funkcji. I tak, kolejne szkolenie okresowe:

• pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się:
• nie rzadziej niż raz na 3 lata,
• nie rzadziej niż raz w roku - na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne,
• pracodawców oraz innych osób kierujących pracownikami, pracowników służby bhp - nie rzadziej niż raz na 5 lat,
• pracowników na stanowiskach administracyjno-biurowych - nie rzadziej niż raz na 6 lat.

Z rozporządzenia wynika natomiast jaka powinna być minimalna długość szkoleń okresowych dla poszczególnych grup pracowniczych oraz jakie są dopuszczalne sposoby ich organizacji. Najdłużej, minimum 32 godziny lekcyjne (24 godziny zegarowe) powinno trwać szkolenie pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy i osób wykonujących zadania tej służby. Z kolei minimum 16 godzin (12 godz. zegarowych) należy poświęcić na aktualizację i uzupełnienie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawców i innych osób kierujących pracownikami oraz pracowników inżynieryjno-technicznych. Najmniej zaś, jedynie 8 godzin lekcyjnych (6 godz. zegarowych) musi trwać szkolenie pracowników na stanowiskach robotniczych oraz administracyjno-biurowych. Wszystkie szkolenia, poza tymi organizowanymi dla robotników, dla których powinny one przybrać formę instruktażu, mogą zostać zorganizowane w formie seminarium lub kursu albo samokształcenia kierowanego.

Zaświadczenie o ukończeniu szkolenia okresowego

Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. W praktyce zazwyczaj sprowadza się to do wypełnienia przez uczestników testu wiadomości.

Egzamin przeprowadza powołana przez jego organizatora komisja, a potwierdzeniem jego ukończenia z wynikiem pozytywnym jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia, którego wzór stanowi załącznik nr 3 do rozporządzenia.

Odpis zaświadczenia jest przechowywany w części B akt osobowych uczestnika.

Oprócz dokumentów takich jak karta szkolenia wstępnego, czy zaświadczenie o odbyciu szkolenia okresowego, z przeprowadzenia szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy sporządza się inną dokumentację.

Prowadzenie dokumentacji szkoleniowej zapewnia sam pracodawca albo podmiot, któremu zlecił organizowanie i prowadzenie szkolenia, czyli jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Dokumentacja ta obejmuje: programy szkolenia, dzienniki zajęć, protokoły przebiegu egzaminów oraz rejestr wydanych zaświadczeń (§ 5 pkt 6 rozporządzenia).

Programy szkoleń muszą być dostosowane do występujących w zakładzie warunków pracy, ale przy ich ustalaniu pracodawca może korzystać z zamieszczonych w rozporządzeniu. Pracodawca ma obowiązek przechowywać programy szkoleń pracowników nawet jeżeli zleci organizację szkolenia podmiotowi zewnętrznemu (§ 7 ust. 3 rozporządzenia).

Zasadniczo programy szkoleń powinny zostać opracowane dla każdego stanowiska z uwzględnieniem jego specyfiki. Należy w nich określić szczegółową tematykę zajęć, formy ich realizacji i czas trwania.

Kształt oraz zakres dziennika zajęć, protokołu przebiegu egzaminu, czy też rejestru wydanych zaświadczeń nie zostały przez ustawodawcę unormowane. Zatem może on być dowolny.

Dziennik szkoleń powinien zawierać wszystkie istotne organizacyjnie informacje takie, jak: data przeprowadzenia szkolenia, liczba i lista osób w nim uczestniczących, dane wykładowców, nazwy zrealizowanych programów szkoleń, ilość godzin szkolenia, termin przeprowadzenia egzaminu, a jeżeli to konieczne, to należy do niego załączyć dokumenty poświadczające uprawnienia do prowadzenia szkoleń (np. poświadczające odbycie szkolenia w zakresie prowadzenia instruktaży). Dziennik co do zasady może sporządzić jedna osoba wyznaczona przez organizatora i to jej podpis powinien widnieć na tym dokumencie.

W protokole z przeprowadzonego egzaminu powinno się zamieścić: datę egzaminu, godzinę jego rozpoczęcia i zakończenia, wskazać kto do niego przystąpił oraz jaki był skład komisji egzaminacyjnej, a w razie zaistnienia sytuacji nietypowych, nieprzewidzianych, należy w nim je odnotować. Protokół powinien zostać podpisany przez wszystkich członków komisji egzaminacyjnej, a poprzez jego załączenie do dziennika, może stać się jego częścią.

Ostatni z wymienionych dokumentów - rejestr wydanych zaświadczeń - można prowadzić oddzielnie dla każdego roku kalendarzowego albo łącznie. Najczęściej jest to tabelka, w której wpisuje się liczbę porządkową zaświadczenia o ukończeniu szkolenia okresowego, numer dokumentu, imię i nazwisko osoby, której go wydano, datę wydania oraz podpis osoby odbierającej zaświadczenie.

Dzienniki zajęć, protokoły przebiegu egzaminów oraz rejestr wydanych zaświadczeń przechowuje organizator szkolenia. Pracodawca ma obowiązek przechowywać programy szkoleń.

Na mocy art. 12e ust. 1 specustawy w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszczono przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy i służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, za wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

• pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym,
• pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
• pracownika przenoszonego na stanowisko robotnicze albo na którym występuje narażanie na działanie czynników niebezpiecznych,
• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

Zgodnie natomiast z art. 12e ust. 2 specustawy, gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii termin ten wydłuża się do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii.