Obciążanie pracownika kosztami związanymi z bhp w razie porzucenia pracy

Pracownik, który po tygodniu pracy zaprzestał przychodzenia do pracy bez usprawiedliwienia swojej nieobecności został dyscyplinarnie zwolniony. Czy pracodawca może żądać od pracownika pokrycia kosztów poniesionych na badania wstępne, szkolenia oraz odzież i obuwie? Jeżeli tak, to czy może dokonać potrącenia z jego wynagrodzenia?

Pracodawca może jedynie żądać rozliczenia się przez pracownika z odzieży i obuwia roboczego, które zostały mu powierzone. W pozostałym zakresie pracownik nie może zostać obciążony kosztami.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy:

• do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237³ § 1 K.p.), czyli bez odpowiedniego szkolenia,
• bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych przez niego w skierowaniu na badania lekarskie (art. 229 § 4 K.p.),
• bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 237⁹ § 1 K.p.).

Koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami ponosi pracodawca (art. 229 § 6 K.p.). Podobnie pracodawca ma obowiązek zapłaty za szkolenia bhp, które w dodatku odbywają się w czasie pracy, a jeżeli byłoby to niemożliwe, są traktowane jak praca w nadgodzinach. Nie istnieje przepis prawa, na podstawie którego można by było obciążyć pracownika kosztami badań oraz szkoleń. Są one wpisane w stosunek pracy i nie można żądać ich pokrycia przez pracownika ani też byłego pracownika.

Inaczej jest w przypadku środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego. Choć obowiązek ich dostarczenia przez pracodawcę ma charakter nieodpłatny (art. 237⁶ § 1 K.p. oraz art. 237⁷ § 1 K.p.), to może on je pracownikom powierzyć na zasadach określonych w art. 124 K.p. Pracownik, któremu w sposób prawidłowy powierzono środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze za zaistniałą w nich szkodę jest odpowiedzialny w pełnej wysokości.

Zasadniczo pracownik, któremu prawidłowo powierzono mienie ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 124 K.p. także wtedy, gdy nie podpisze deklaracji o przyjęciu tej odpowiedzialności. Zdaniem Sądu Najwyższego, istotna jest bowiem rzeczywista zgoda tego pracownika na przyjęcie tej odpowiedzialności, wyrażona na tyle wyraźnie, by nie budziła wątpliwości oraz fakt, że pracownik wszedł w rzeczywiste posiadanie tego mienia i mógł nim dysponować w warunkach zapewniających jego bezpieczeństwo, a następnie dokonać jego zwrotu lub wyliczyć się z niego (por. wyrok SN z 19 kwietnia 2010 r., sygn. akt II PK 307/09, OSNP 2011/19-20/251). W praktyce powierzenie pracownikowi środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego dokumentuje się w karcie ewidencji przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej. Karta ta stanowi część dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy (§ 6 pkt 4 rozporządzenia w sprawie dokumentacji pracowniczej). Złożony na niej podpis pracownika może być traktowany jak równoważny przejęciu powierzonego mienia. Ważne, aby wynikał z niego stan przekazanego pracownikowi do używania mienia. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 21 kwietnia 1995 r. (sygn. akt III APr 82/94, OSA1997/7-8/22) stwierdził, że prawidłowe powierzenie mienia to takie, które: "(...) dla przejmującego ustala stan zerowy, czyli punkt wyjścia, w kierunku późniejszych rozliczeń, bowiem inwentaryzacja początkowa i końcowa dają możliwość wyliczenia ewentualnego braku (niedoboru w mieniu).".

Podstawową zasadą rozliczenia się pracownika z odzieży i obuwia roboczego jest ich zwrot pracodawcy. Wynika to z reguły stanowiącej o nieponoszeniu przez osobę zatrudnioną ryzyka związanego z działalnością pracodawcy (art. 117 K.p.). Dopiero gdy pracownik lub były zatrudniony nie wywiąże się z tego obowiązku, pracodawca ma prawo żądać pokrycia przez niego wartości powierzonego mienia i to jedynie w określonej części, tj. z uwzględnieniem amortyzacji. Amortyzacja (czyli stopień zużycia mienia) będzie wynikała z tabeli norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, w której pracodawca ma obowiązek wskazać okres użytkowania poszczególnych elementów wyposażenia.

Jeżeli pracownik nie zwróci pracodawcy odzieży roboczej, zatrudniający może skierować do niego roszczenie o zapłatę, a jeżeli ten będzie się od niej uchylał, może dochodzić swoich praw przed sądem. Zatrudniający nie ma natomiast prawa dokonywać samodzielnych potrąceń z wynagrodzenia takiej osoby, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę, a kwota będzie mu znana.