Zasady ogólne dotyczące ustalania prawa do rent

Wśród świadczeń przysługujących z ubezpieczenia wypadkowego wymieniono również:

• rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, dalej rentę wypadkową,
   
• rentę szkoleniową,
   
• rentę rodzinną oraz
   
• dodatki do rent, tj. dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sieroty zupełnej.

Przy ustalaniu prawa do rent, wysokości tych świadczeń oraz ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 z późn. zm.), dalej ustawy emerytalnej, z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej.

W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia oraz członków ich rodzin, ww. świadczenia nie przysługują w razie występowania w dniu wypadku lub w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej, zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 6,60 zł - do czasu spłaty całości zadłużenia. Prawo do renty przysługuje nie wcześniej niż od daty spłaty zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Renta wypadkowa

Świadczenie to przysługuje ubezpieczonemu, który stał się częściowo lub całkowicie niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej:

• niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego (do którego zalicza się okresy podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu oraz okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu przed dniem 1 stycznia 1999 r.) oraz
   
• bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, tj. również w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ustania okresów składkowych i nieskładkowych wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej.

O niezdolności do pracy oraz jej związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową orzeka lekarz orzecznik ZUS, od orzeczenia którego przysługuje prawo wniesienia odwołania do komisji lekarskiej. Prawo do renty wypadkowej, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty. Zatem także wówczas, gdy ponowna niezdolność do pracy spowodowana tą przyczyną powstanie po upływie 18 miesięcy od ustania prawa do renty wypadkowej.

Prawo do renty wypadkowej powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Jeżeli więc ubezpieczony pobiera wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne, to prawo do renty wypadkowej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego wynagrodzenia, zasiłku lub świadczenia.

Osobie uprawnionej do renty wypadkowej, która została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, przysługuje dodatek pielęgnacyjny na zasadach i w wysokości określonej w ustawie emerytalnej. Dodatek pielęgnacyjny podlega waloryzacji w terminie i na zasadach przewidzianych dla waloryzacji emerytur i rent.

Osobie uprawnionej do renty wypadkowej oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru tzw. "półtorakrotne" świadczenie:

• przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo
   
• emeryturę powiększoną o połowę renty.

Przepis ten ma zastosowanie również do osób uprawnionych do renty wypadkowej oraz do renty w zamian za gospodarstwo rolne przekazane na własność Państwa lub uposażenia w stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek.

Przepisu tego nie stosuje się jednak w przypadku, gdy osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w przepisach ustawy emerytalnej, niezależnie od wysokości tego przychodu.

Renta szkoleniowa

Przy ustalaniu prawa do renty szkoleniowej oraz ustalenia jej wysokości i wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy emerytalnej, z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej. Renta szkoleniowa przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Przysługuje ubezpieczonemu, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy. O celowości przekwalifikowania zawodowego orzeka lekarz orzecznik ZUS, jeżeli osoba ubiegająca się o to świadczenie utraciła zdolność do pracy zarobkowej w dotychczasowym zawodzie, ale może stać się zdolna do pracy w innym zawodzie, tj. po przekwalifikowaniu. Przy ocenie rokowań co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się możliwość wykonywania dotychczasowej pracy bądź podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę:

• rodzaj i charakter dotychczasowej pracy,
   
• poziom wykształcenia,
   
• wiek,
   
• psychologiczną ocenę zdolności do pracy (dokonaną przez konsultanta psychologa ZUS) obejmującą m.in. ocenę sprawności umysłowej, zainteresowania i preferencje zawodowe ubezpieczonego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażonym w wyroku z dnia 17 października 2002 r. (sygn. akt III AUa 752/01, OSA 2003/3/8): "Społecznym przeznaczeniem renty szkoleniowej, o jakiej mowa w art. 60 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (...), jest umożliwienie osobie niezdolnej do pracy w dotychczasowym zawodzie przekwalifikowanie się i uzyskanie takich kwalifikacji zawodowych, które przy jej stanie zdrowia pozwolą na wykonywanie zatrudnienia.".

Renta szkoleniowa przysługuje przez okres 6 miesięcy. Okres ten może ulec wydłużeniu, na podstawie wniosku starosty, na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej jednak niż o 30 miesięcy. Okres 6 miesięcy może również ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi ZUS o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu, albo o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnionym członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty uprawnionego do renty z tytułu niezdolności do pracy. Członkom rodziny rencisty uprawnionego do renty wypadkowej, który zmarł z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, przysługują świadczenia określone w ustawie emerytalnej bez względu na długość okresu uprawniającego do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie tych przepisów.

Za członków rodziny, w myśl ustawy emerytalnej, uważa się: małżonka (wdowę lub wdowca), dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka oraz rodziców (także ojczyma lub macochę albo osoby przysposobione). Członkom rodziny przysługuje renta rodzinna, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej określone w ustawie emerytalnej. Warunki te prezentujemy w tabeli zamieszczonej na następnej stronie.

W sytuacji gdy do renty rodzinnej z ubezpieczenia wypadkowego jest uprawniona sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sieroty zupełnej na zasadach i w wysokości określonej w ustawie emerytalnej. Dodatek do renty rodzinnej podlega waloryzacji w terminie i na zasadach przewidzianych dla waloryzacji emerytur i rent.

Wysokości dodatków dostępne są w serwisie www.wskazniki.gofin.pl