Podstawowe obowiązki pracodawcy z zakresu ochrony zdrowia i szkolenia pracowników

Obowiązek przeprowadzenia badań, w tym wstępnych

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 K.p.). Z regulacji tej wynika obowiązek pracodawcy kierowania każdego kandydata do pracy na wstępne, a następnie każdego pracownika na okresowe i kontrolne badania lekarskie. Te ostatnie przeprowadza się w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. Natomiast pierwsze badanie profilaktyczne (wstępne) przeprowadza się w związku z przyjęciem pracownika do pracy. Zgodnie z art. 229 § 1 K.p. podlegają mu:

• osoby przyjmowane do pracy,
   
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

W określonych sytuacjach nie ma obowiązku wykonania badań wstępnych. Wymóg ten jest uchylony m.in. w stosunku do osób przyjmowanych ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą (inne przesłanki zwolnienia z badań wstępnych patrz pkt 3 dodatku). Możliwość odstąpienia od wykonywania badań wstępnych w żadnym przypadku nie dotyczy osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Badania okresowe

Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim (art. 229 § 2 K.p.). Służą one profilaktyce i wykrywaniu chorób zawodowych. Ustawodawca wyróżnia dwa rodzaje takich badań - wynikające z utraty aktualności poprzednich badań, które są przeprowadzane zgodnie z terminarzem oraz związane z zaprzestaniem pracy w określonych warunkach.

Najpowszechniejszym rodzajem badań okresowych są badania wynikające z terminarza badań profilaktycznych. W celu zachowania aktualności muszą być one powtarzane, a ich zakres i częstotliwość wynika z przepisów wykonawczych. Lekarz może przy tym wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Datę następnego badania okresowego lekarz wskazuje w wydawanym orzeczeniu lekarskim.

W razie zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom dodatkowe (poza ogólnym terminarzem badań) okresowe badania lekarskie:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
   
• po rozwiązaniu stosunku pracy

jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami (art. 229 § 5 K.p.).

Koszty badań

Koszty badań profilaktycznych ponosi pracodawca. Zobowiązanie pracownika do ich zwrotu jest niedopuszczalne. Obowiązek zwrotu kosztów badań wstępnych nie obejmuje kosztów dojazdu do miejsca wykonania badań i powrotu do miejsca zamieszkania badanego. Koszty te podlegają zwrotowi w przypadku badań okresowych i kontrolnych. Zwrot kosztów następuje wówczas na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 167).

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia

Skierowanie na badania

Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
   
• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
   
• w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,
   
• opis warunków pracy, uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Skierowanie na badania powinno zostać wystawione na druku zamieszczonym w załączniku nr 3a rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. nr 69, poz. 332 ze zm.), dalej rozporządzenia w sprawie badań. Sporządzając skierowanie na badania profilaktyczne, pracodawca powinien m.in. określić w nim rodzaj pracy, podstawowe czynności pracownika oraz sposób i czas ich wykonywania.

Wzór skierowania na badania lekarskie dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl.

Szkolenia bhp

Pracownik, który nie posiada dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, nie może być dopuszczony do pracy. W tym celu przed podjęciem pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi przeszkolenie w zakresie bhp (art. 237³ K.p.). Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy (wstępne) nie jest wymagane jedynie w sytuacji, gdy podejmuje on pracę na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Wstępne i okresowe szkolenia bhp przeprowadza się w czasie pracy (art. 237³ § 3 K.p.). Jeżeli nie ma możliwości zorganizowania szkolenia bhp w rozkładowych godzinach pracy danego pracownika, czas szkolenia odbywającego się poza tymi godzinami pracy uznaje się za czas pracy z prawem do wynagrodzenia. Szkolenia bhp finansuje pracodawca.

Szczegółowe zasady oraz zakres szkoleń bhp reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r. nr 180, poz. 1860 ze zm.). Szkolenie bhp jest prowadzone jako wstępne i okresowe. Szkolenie wstępne ma formę instruktażu i obejmuje:

• szkolenie wstępne ogólne, zwane "instruktażem ogólnym",
   
• szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane "instruktażem stanowiskowym".

Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. Natomiast instruktaż stanowiskowy przeprowadzany jest przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Szkolenia okresowe bhp, odbywają m.in. pracownicy na stanowiskach robotniczych, inżynieryjno-technicznych czy administracyjno-biurowych. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych m.in. na stanowiskach robotniczych i administracyjno-biurowych przeprowadza się w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Szkolenia w zakresie bhp mogą organizować i prowadzić sami pracodawcy lub na ich zlecenie jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.