Postępowanie w sprawie chorób zawodowych

Postępowanie dotyczące uznania danego schorzenia za chorobę zawodową obejmuje dwa etapy:

• zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej,
   
• rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej z uwzględnieniem oceny narażenia zawodowego związanego z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia, a także sposobem wykonywania pracy.

W myśl art. 235 § 1 i 2 K.p., obowiązek zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, a więc stanu, w którym nastąpiło stwierdzenie objawów lub zmian patologicznych, które mogą mieć związek z czynnikiem szkodliwym występującym w środowisku pracy bądź z rodzajem wykonywanej pracy - spoczywa na pracodawcy oraz lekarzu zatrudnionym w jednostce orzeczniczej. Ponadto takiego zgłoszenia może dokonać każdy lekarz lub lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie, a także sam pracownik.

Okoliczność, że osoba podejrzewana o chorobę zawodową zmarła, nie zwalnia organu inspekcji sanitarnej od obowiązku działania na podstawie orzeczenia lekarskiego właściwej jednostki, natomiast do niej będzie należała ocena, czy - w świetle wiedzy medycznej - dostępny w sprawie materiał dowodowy uzasadnia rozpoznanie lub nie daje podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, czy też w ogóle nie pozwala na zajęcie stanowiska. W przypadku braku stosownego orzeczenia lekarskiego postępowanie administracyjne dotyczące stwierdzenia choroby zawodowej jest niedopuszczalne i podlega umorzeniu (por. wyrok WSA w Warszawie z 23 października 2007 r., sygn. akt VII SA/Wa 1161/07).

Sposób dokonywania zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej jest uzależniony nie tylko od tego, kto zgłasza takie podejrzenie, ale również od statusu zawodowego samego pracownika.

Pracownik pozostający w stosunku pracy dokonuje zgłoszenia za pośrednictwem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną (lekarza medycyny pracy), którego obowiązkiem jest skierowanie pracownika do właściwej jednostki orzeczniczej. W pozostałych przypadkach (np. emerytów) podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się bezpośrednio odpowiednio:

• właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1412 ze zm.), właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej albo właściwemu inspektorowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej, zwanym dalej "właściwym państwowym inspektorem sanitarnym", oraz
   
• właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy,

których właściwość ustala się według miejsca, w jakim praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.

Jeśli powstanie choroby zawodowej podejrzewa pracodawca, zgłasza ten fakt właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, o których mowa wyżej.

Wzór zgłoszenia został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2013 r. poz. 1379), dalej rozporządzenia.

Jeżeli chorobę zawodową podejrzewa lekarz lub lekarz dentysta, zgłoszenia dokonuje poprzez skierowania pracownika na badania do jednostki orzeczniczej I stopnia. Wzór takiego zgłoszenia został określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

Po otrzymaniu zawiadomienia inspektor sanitarny kieruje pracownika na badania lekarskie do odpowiedniej jednostki orzeczniczej.

Do jednostek orzeczniczych I stopnia zalicza się:

• poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
   
• kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych),
   
• poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych,
   
• podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.

W przypadku pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby spowodowanej warunkami pracy, jednostką orzeczniczą może być również jednostka organizacyjna podmiotów leczniczych, w której nastąpiła hospitalizacja.

Lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej, po otrzymaniu skierowania, formalnie powiadamia o wszczęciu postępowania orzeczniczego właściwego państwowego inspektora sanitarnego i okręgowego inspektora pracy.

Właściwość jednostek orzeczniczych ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, albo według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie, a w przypadku, gdy pracownik zamieszkuje w innym województwie niż była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość tę ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.

Do wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania - oprócz wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika oraz dokumentacji przebiegu zatrudnienia - wymagana jest również ocena narażenia zawodowego.

Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się odniesienia do:

• czynników chemicznych i fizycznych - chodzi tu o rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego,
   
• czynników biologicznych - rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okres utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika,
  
• czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika,
   
• czynników o działaniu rakotwórczym - substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określone w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 K.p. (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy - Dz. U. z 2016 r. poz. 1117) oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji,
   
• sposobu wykonywania pracy - określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza:

• w związku z podejrzeniem choroby zawodowej - lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie,
   
• w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej - lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej I lub II stopnia,
   
• w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej - właściwy państwowy inspektor sanitarny.

Ocenę należy sporządzić na formularzu określonym w załączniku nr 4 do rozporządzenia, przy wykorzystaniu dokumentacji gromadzonej przez pracodawców i jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. nr 62, poz. 286 z późn. zm.), a także, jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia, na podstawie oceny przeprowadzonej bezpośrednio u pracodawcy z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego.

W przypadku, gdy informacje zawarte w powyższej dokumentacji nie wystarczają do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz powinien wystąpić o ich uzupełnienie do:

• pracodawcy - w zakresie obejmującym przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym obejmujące także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) - także o przekazanie próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych,
   
• lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej - w zakresie dokonania uzupełniającej oceny narażenia zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych,
   
• lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza prowadzącego leczenie pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej - o udostępnienie dokumentacji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby zawodowej,
   
• właściwego państwowego inspektora sanitarnego - w zakresie oceny narażenia zawodowego, zwłaszcza na podstawie dokumentacji archiwalnej oraz informacji udostępnianej na jego wniosek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej i służby medycyny pracy w odniesieniu do zakładów pracy, które uległy likwidacji,
   
• pracownika lub byłego pracownika - w zakresie uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzonego przez lekarza wykonującego zawód w ramach wykonywania działalności leczniczej lub zatrudnionego w podmiocie leczniczym albo właściwego państwowego inspektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w związku z podejrzeniem choroby zawodowej.

Orzeczenie lekarskie wydane na podstawie zebranych informacji przekazywane jest:

• właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu,
   
• zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi,
   
• lekarzowi kierującemu na badania.

Jeśli orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia - dodatkowo jednostce orzeczniczej I stopnia.

Wzory orzeczenia lekarskiego zostały określone w załącznikach nr 5 i 6 do rozporządzenia.

W sytuacji, gdy pracownik lub były pracownik badany w jednostce orzeczniczej I stopnia nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia, którymi - bez względu na rodzaj schorzenia - są instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy. Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania należy złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie.

Jeśli pracownik lub były pracownik wystąpi z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Na podstawie zebranego materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim w sprawie choroby zawodowej oraz oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika, właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Wzory decyzji określają załączniki nr 7 (o stwierdzeniu choroby zawodowej) i nr 8 (o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej) do rozporządzenia.

Jeżeli właściwy państwowy inspektor sanitarny przed wydaniem decyzji uzna, że zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania decyzji, może żądać od lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, dodatkowego uzasadnienia tego orzeczenia, wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia o dodatkową konsultację lub podjąć inne czynności niezbędne do uzupełnienia tego materiału dowodowego.

Z uwagi na to, że decyzja inspektora sanitarnego jest decyzją administracyjną, podlega trybowi odwoławczemu według zasad określonych w przepisach ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23 z późn. zm.).

Od decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego wydanej w I instancji przepisy przewidują dopuszczalność odwołania zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę, w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji - do właściwego państwowego inspektora sanitarnego II instancji (państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego lub odpowiednio Głównego Inspektora Sanitarnego). Decyzja wydana przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego w II instancji jest ostateczna w trybie postępowania administracyjnego i przysługuje na nią skarga do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia, natomiast od wyroku właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie w terminie 30 dni.

Właściwy państwowy inspektor sanitarny (powiatowy lub wojewódzki) oraz Główny Inspektor Sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stała się ostateczna, jest zobligowany do sporządzenia karty stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ją do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi. Organ wydający decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej w postępowaniu odwoławczym przesyła kartę stwierdzenia choroby zawodowej w terminie, o którym mowa powyżej, także organowi wydającemu tę decyzję w I instancji. Wzór takiej karty został określony w załączniku nr 9 do rozporządzenia.