Uprawnienie pracownika do niewykonywania pracy w warunkach zagrożenia

Pracownik może odmówić wykonywania pracy, pod warunkiem że zachodzą okoliczności określone przepisami art. 210 K.p. Norma ta różnicuje sytuacje, w których może dojść do powstrzymania się przez pracownika od świadczenia pracy, na:

• zależne od pracodawcy i dotyczące ogółu zatrudnionych,
   
• niezależne od pracodawcy i dotyczące pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. Pomimo, że ocena stanu zagrożenia upoważniającego do niewykonywania pracy należy do pracownika, to jednak uchylenie się od pracy uzasadniają tylko istotne naruszenia przez pracodawcę konkretnych przepisów bhp. Chodzi o uchybienia poważne, zagrażające w sposób bezpośredni życiu lub zdrowiu. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy), zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, jednak tylko wtedy, gdy powiadomił przełożonego, a niebezpieczeństwo było rzeczywiste (por. wyrok SN z 9 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 619/99, OSNP 2001/20/610).

W wyroku z 11 maja 2006 r. (sygn. akt I PK 191/05, OSNP 2007/9-10/128) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zatrudniony nie może zaniechać obowiązków tylko dlatego, że sprzęt roboczy nie ma znaku bezpieczeństwa. Jedynie realne zagrożenie dla życia lub zdrowia uzasadniają przerwanie pracy.

Pracodawca przeniósł pracownika do pracy w magazynie pozbawionym oświetlenia naturalnego. Pracownik odmówił świadczenia pracy z powodu niewłaściwych, jego zdaniem, warunków pracy.

Według poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z 19 stycznia 2000 r. (sygn. akt I PKN 488/99, OSNP 2001/11/375): "Pracownik ma prawo powstrzymywania się od wykonywania pracy we wskazanym przez pracodawcę pomieszczeniu, tylko wówczas, jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy lub stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia (art. 210 § 1 K.p.).". Ocena prawidłowości postępowania pracownika powinna być poprzedzona ustaleniem, czy w wymienionym pomieszczeniu jest dopuszczalne stosowanie jedynie oświetlenia sztucznego.

Pracownik zatrudniony przy wykonywaniu prac wymagających odpowiedniej sprawności psychofizycznej ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy, jeżeli:

• jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy,
   
• gdy jednocześnie stanowi to zagrożenie dla innych osób.

W takim przypadku zagrożenie nie musi być bezpośrednie ani dotyczyć tylko zdrowia i życia, lecz może dotyczyć także mienia. Przepis art. 210 § 4 K.p. chroni nie tylko pracownika wykonującego specyficzny rodzaj pracy, ale również inne osoby, których bezpieczeństwo zależy od dyspozycji psychofizycznej pracownika.

Uwaga! Uprawnienie do odmowy wykonywania pracy z uwagi na kondycję psychofizyczną służy wyłącznie pracownikom zatrudnionym przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu się od pracy z powodu złego samopoczucia psychicznego lub fizycznego nie ma prawa do wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę. Dodajmy, że niedyspozycja psychofizyczna pracownika nie musi być potwierdzona przez lekarza.

Pracodawca może powierzyć pracownikowi, który złożył oświadczenie o nieprawidłowej kondycji psychofizycznej, wykonywanie innej pracy niewymagającej specjalnej kondycji. Wykaz prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej zawiera załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w tej sprawie (Dz. U. nr 62, poz. 287). Są to między innymi prace przy obsłudze ciężkiego sprzętu budowlanego, a także prace drużyn trakcyjnych, maszynistów, kierowców autobusów i pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, motorniczych, pilotów, kaskaderów, prace na wysokości.

Z omówionego uprawnienia do powstrzymania się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla otoczenia oraz ze względu na stan psychofizyczny nie mogą skorzystać pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia: np. strażacy, pracownicy zatrudnieni w ratownictwie górskim, chemicznym, lekarze i inni.

Przepisy nie przewidują szczególnej formy zawiadomienia pracodawcy o powstrzymaniu się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej. Poniżej przedstawiamy propozycję takiego zawiadomienia.