Badania profilaktyczne

Dla celów profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w tym kontroli ich zdrowia, powołano służbę medycyny pracy. Status tej służby reguluje ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1184). Do jej zadań należą:

• ograniczanie szkodliwego wpływu pracy na zdrowie m.in. przez:
   
• współdziałanie z pracodawcą w procesach rozpoznawania i oceny czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie,
   
• udzielanie pracodawcom i pracującym porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy,
   
• sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w tym przez:
   
• wykonywanie badań wstępnych, okresowych i kontrolnych przewidzianych w Kodeksie pracy,
   
• orzecznictwo lekarskie do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,
   
• wykonywanie określonych szczepień ochronnych,
   
• wykonywanie badań umożliwiających wczesną diagnostykę chorób zawodowych i innych chorób związanych z wykonywaną pracą,
   
• prowadzenie ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej, uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową,
   
• organizowanie i udzielanie pierwszej pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu pracy,
   
• inicjowanie i realizowanie promocji zdrowia, a zwłaszcza profilaktycznych programów prozdrowotnych, wynikających z oceny stanu zdrowia pracujących,
   
• inicjowanie działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji,
   
• prowadzenie analiz stanu zdrowia pracowników, a zwłaszcza występowania chorób zawodowych i ich przyczyn oraz przyczyn wypadków przy pracy,
   
• gromadzenie, przechowywanie i przetwarzanie informacji o narażeniu zawodowym, ryzyku zawodowym i stanie zdrowia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną.

Służba medycyny pracy współdziała zarówno z pracodawcami, z pracownikami, jak również z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Państwową Inspekcją Pracy oraz Państwową Inspekcją Sanitarną. Współpraca z pracodawcami oraz pracownikami i ich przedstawicielami polega na wymianie informacji o zagrożeniach zdrowia występujących na poszczególnych stanowiskach pracy i przedstawianiu propozycji sposobu ich ograniczenia bądź usunięcia, uczestnictwie w opracowywaniu i realizacji programów promocji zdrowia oraz dokonywaniu wyboru form opieki zdrowotnej odpowiednio do zagrożeń występujących u danego pracodawcy.

W ramach współdziałania z inspekcją pracy i sanitarną, także innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy, jednostki służby medycyny pracy informują właściwą inspekcję lub inny organ o zagrożeniach dla zdrowia stwierdzonych w miejscu wykonywania pracy i o przypadkach naruszania przez pracodawcę obowiązków w zakresie ochrony zdrowia pracowników, wynikających z ustawodawstwa pracy.

Koszty przeprowadzania wymienionych badań oraz profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej ze względu na warunki pracy ponoszą pracodawcy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy i przepisach wydanych na jego podstawie. Pracodawcy, którzy mają w strukturze organizacyjnej oddziały terenowe powinni zawrzeć tyle umów, ile jest niezbędnych, aby zagwarantować wszystkim zatrudnionym pracownikom możliwość korzystania ze świadczeń służby medycyny pracy.

W treści umowy strony powinny uregulować:

• zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia zleceniodawca jest obowiązany na podstawie Kodeksu pracy, ustawy o służbie medycyny pracy i przepisów wydanych na ich podstawie,
   
• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych, a w szczególności: sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych,
   
• sposób kontrolowania przez zleceniodawcę wykonywania postanowień umowy,
   
• obowiązki zleceniodawcy wobec zleceniobiorcy dotyczące:
   
• przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,
   
• zapewnienia udziału w komisji bhp działającej na terenie zakładu pracy,
   
• zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,
   
• udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia,
   
• wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych,
   
• dopuszczalność zlecania osobom trzecim przez zleceniobiorcę niektórych obowiązków wynikających z umowy,
   
• okres, na który została zawarta umowa, z tym że okres ten nie może być krótszy niż rok,
   
• sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym,
   
• tryb rozstrzygania sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy.

Najważniejszym elementem realizowanej przez pracodawców ochrony zdrowia pracowników są profilaktyczne badania lekarskie. Pracodawca nie może bowiem dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (art. 229 § 4 K.p.).

Sposób przeprowadzania badań regulują przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067), dalej rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r. Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania. Dokument ten powinien zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
   
• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
   
• w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,
   
• opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników szkodliwych, niebezpiecznych dla zdrowia lub warunków uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Wzór skierowania na badania lekarskie został określony w załączniku nr 3a do rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r.

Stosownie do art. 229 § 3 K.p., pracodawcy pokrywają wszelkie koszty związane z badaniami, w tym również oprócz kosztów samych badań, ewentualne koszty przejazdu na badania do innej miejscowości.

Z uwagi na dużą rotację pracowników pracodawca postanowił, że zatrudniając nowego pracownika zobowiąże go do wykonania badań we wskazanej placówce medycznej, za które ten zapłaci z własnych środków. Koszty badań zostaną zwrócone pracownikowi dopiero po 3-miesięcznym okresie próbnym.

Takie działanie pracodawcy jest niedopuszczalne. Jest on zobowiązany finansować wszystkie świadczenia związane z profilaktyczną opieką zdrowotną nad pracownikami, a koszty tej opieki nie mogą obciążać pracowników.

Spośród badań profilaktycznych można wyróżnić badania wstępne, okresowe i kontrolne.

Pracodawca ma bezwzględny obowiązek kierowania każdego kandydata do pracy na wstępne badania lekarskie. Ponadto wstępnym badaniom lekarskim podlegają pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy oraz inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Badania wykonane przez pracownika dla potrzeb innego zatrudnienia nie mogą zastąpić badań wstępnych, uwzględniających konkretne stanowisko pracy i warunki pracy u aktualnego pracodawcy.

Uwaga! Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą, o ile zachowuje aktualność orzeczenie lekarskie wydane po wykonaniu badania profilaktycznego w czasie trwania poprzedniej umowy o pracę,
   
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy; nie dotyczy to osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych, o których mowa w § 80 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),
   
• przyjmowane do pracy, pozostające jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą, posiadający aktualne orzeczenie spełniające warunki, o których mowa w drugim myślniku.

Zwolnienie kandydata do pracy z obowiązku odbycia wstępnych badań lekarskich w okolicznościach wskazanych w dwóch ostatnich myślnikach jest możliwe wtedy, gdy posiada on orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy wydane 1 kwietnia 2015 r. bądź później, na podstawie skierowania wystawionego po 31 marca 2015 r. (według obowiązującego wzoru).

Badaniom kontrolnym podlegają pracownicy po okresie niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. Fakt, iż pracownik nie otrzymał dalszego zwolnienia lekarskiego nie oznacza spełnienia wymogu uznania go za zdolnego do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. W praktyce pracodawca, po każdej trwającej dłużej niż 30 dni niezdolności pracownika do pracy, obowiązany jest skierować zatrudnionego na kontrolne badania lekarskie i jest to wymóg ustawowy, od którego nie istnieją żadne odstępstwa.

Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne wydaje orzeczenie lekarskie osobie badanej oraz pracodawcy. Od orzeczenia przysługuje odwołanie, które powinno być wniesione na piśmie za pośrednictwem lekarza, który wydał omawiany dokument. Odwołanie przysługuje zarówno osobie badanej, jak i pracodawcy, który wydał skierowanie na badania lekarskie. Odwołanie powinno zawierać uzasadnienie, a wnosi się je w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego. Do jego rozpatrzenia upoważnione są:

• wojewódzkie ośrodki medycyny pracy właściwe ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik,
   
• instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy,
   
• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy,
   
• podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.

Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwołania jest ostateczne.

Pracodawcy zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających są zobowiązani zapewnić tym osobom okresowe badania również po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami szkodliwymi, także po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie jej takimi badaniami.

Przepisy rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r. nie naruszają przepisów regulujących badania lekarskie osób przyjmowanych do pracy, dla których uzyskanie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego jest warunkiem nabycia lub posiadania uprawnień do wykonywania zawodu lub czynności bądź jest to niezbędne ze względów sanitarno-epidemiologicznych.

Należy dodać, że lekarz wykonujący badania profilaktyczne powinien spełniać wymagania kwalifikacyjne określone przepisami § 7 rozporządzenia.
 

Umowa o pracę pracownicy od dwóch lat zatrudnionej na stanowisku księgowej rozwiąże się z dniem 31 marca br. (z upływem czasu na jaki została zawarta). Pracodawca zamierza podpisać z tą osobą kolejną umowę o pracę na tym samym stanowisku od 1 kwietnia 2017 r. Jeżeli ostatnie badania profilaktyczne będą aktualne, pracodawca nie będzie musiał kierować pracownicy na badania wstępne.
 

Pracodawca zamierza zatrudnić magazyniera. Wśród kandydatów znajduje się osoba, która pracowała (pracuje) na takim stanowisku w innym zakładzie. W przypadku jej przyjęcia pracodawca będzie mógł odstąpić od skierowania kandydata na badania wstępne, jeżeli:

• warunki pracy opisane w skierowaniu na badania lekarskie u poprzedniego pracodawcy odpowiadają warunkom proponowanym,
   
• orzeczenie o zdolności do pracy jest aktualne,
   
• od rozwiązania lub wygaśnięcia dotychczasowego stosunku pracy nie minie 30 dni lub będzie on trwał równolegle,
   
• orzeczenie zostało wydane po 31 marca 2015 r. na podstawie skierowania wystawionego nie wcześniej niż 1 kwietnia 2015 r.
   
• wykonywane prace nie należą do szczególnie niebezpiecznych.

Pracownik przez 33 dni był niezdolny do pracy z powodu choroby i korzystał ze zwolnienia lekarskiego. Po powrocie z tego zwolnienia zwrócił się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu wypoczynkowego.

Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 9 marca 2011 r. (sygn. akt II PK 240/10), z treści art. 229 § 2 K.p. nie można wywodzić obowiązku przedstawienia orzeczenia o zdolności do pracy przez pracownika rozpoczynającego urlop wypoczynkowy po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni. Jak zauważył sąd, obowiązek pracodawcy skierowania pracownika na badania wiąże się z kwestią bezpieczeństwa i higieny pracy. Dopuszczenie do wykonywania pracy pracownika po długiej chorobie bez potwierdzenia zachowania zdolności do pracy byłoby obciążone ryzykiem, jednak odnosi się tylko do świadczenia pracy. W sytuacji natomiast, gdy bezpośrednio po zakończeniu zwolnienia chorobowego pracownik rozpoczyna urlop wypoczynkowy, o żadnym zagrożeniu dla bezpieczeństwa pracy nie może być mowy.
 

Pracownica kończy urlop macierzyński. Pomimo długiej nieobecności w pracy pracodawca nie ma obowiązku kierowania jej na badania kontrolne. Okres urlopu macierzyńskiego nie jest okresem niezdolności do pracy, po którym wymagane jest przeprowadzenie badań profilaktycznych. Dlatego w sytuacji, gdy pracownica wraca do pracy po urodzeniu dziecka i wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, nie jest konieczne skierowanie jej na badania (chyba, że akurat upłynął termin jej badań okresowych).