Obsługa monitora ekranowego

Powinności pracodawców zatrudniających pracowników przy komputerze reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. nr 148, poz. 973), dalej rozporządzenie z dnia 1 grudnia 1998 r. Pojęcie "monitor ekranowy" w rozumieniu rozporządzenia oznacza urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu. Ilekroć jest mowa o pracowniku - należy przez to rozumieć każdą osobę zatrudnioną przez pracodawcę (w tym praktykanta i stażystę), użytkującą w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy, czyli jak powszechnie przyjmuje się co najmniej przez 4 godziny. Powołanego aktu prawnego nie stosuje się między innymi do:

• systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy,
   
• kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów,
   
• maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym.

Praca przy komputerze, obciążając w szczególności wzrok i układ mięśniowo-szkieletowy pracowników, wymaga zapewnienia przez pracodawcę określonych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii oraz organizacji pracy.

Realizując obowiązki określone rozporządzeniem z dnia 1 grudnia 1998 r., pracodawcy, u których są stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe, powinni:

• organizować i wyposażyć te stanowiska w taki sposób, aby spełniały minimalne wymagania bhp i ergonomii określone w załączniku do rozporządzenia,
   
• oceniać warunki pracy także w aspekcie obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy,
   
• informować pracowników o zasadach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na tych stanowiskach, w tym także o wynikach powyższej oceny,
   
• kierować pracowników na specjalne profilaktyczne badania lekarskie,
   
• zapewnić łączenie przemiennej pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z pracą nieobciążającą wzroku i wykonywaną w innych pozycjach ciała, przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora lub co najmniej 5-minutową przerwę w pracy, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Generalnie wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika. Konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury. Specjalne wymagania musi spełniać monitor (wyraźne znaki na ekranie, obraz stabilny, regulowany kontrast, warstwa antyodbiciowa lub filtry). Klawiatura powinna stanowić osobny element wyposażenia podstawowego stanowiska pracy. Krzesło powinno posiadać: dostateczną stabilność, przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi, wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów. Na życzenie pracownika, a także gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek. Jeśli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, stanowisko to należy wyposażyć w odpowiedni uchwyt na dokument, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika.

Wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi nie powinna być mniejsza niż 40%.

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem monitora pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania:

• oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania, powinno być łatwe w użyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i doświadczenia pracownika,
   
• systemy komputerowe muszą zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu i gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika,
   
• bez wiedzy pracownika nie można dokonywać kontroli jakościowej i ilościowej jego pracy,
   
• przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być stosowane zasady ergonomii.

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikowi zatrudnionemu przy monitorze ekranowym okularów do pracy, jeżeli:

• pracownik użytkuje podczas pracy monitor ekranowy przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy,
   
• wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Kwestię czasu użytkowania monitora ekranowego warunkującego powstanie obowiązku zakupu okularów wyjaśnił Departament Warunków Pracy Ministerstwa Gospodarki i Pracy (publ. Atest nr 3/2005). Zgodnie z tym wyjaśnieniem, sformułowanie wskazujące minimalny okres użytkowania monitora ekranowego należy odnieść do art. 129 K.p., tj. do 8 godzinnej normy dobowej i 40-godzinnej normy tygodniowej, biorąc pod uwagę okres rozliczeniowy. Jeśli w okresie rozliczeniowym faktyczny czas pracy pracownika przy monitorze wynosi co najmniej połowę wymiaru czasu pracy, to pracownik spełnia wymóg, o którym jest mowa w rozporządzeniu. Uzależnienie w omawianym akcie prawnym wykonywania zadań mających zapewnić bezpieczeństwo na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe wiąże się bowiem z uciążliwością dłuższej, nieprzerwanej pracy przy komputerze.

Zasady refundacji zakupu okularów do pracy przy monitorze ekranowym i jej wysokość pracodawca może określić w regulaminie pracy lub w innym akcie prawa wewnątrzzakładowego. Obowiązek ten może wykonać ponosząc pełen koszt zakupu okularów dokonany przez pracownika. Zakupy okularów korygujących wzrok mogą być też realizowane na podstawie umowy zawartej przez pracodawcę z zakładem optycznym. Jeśli chodzi o częstotliwość zakupu okularów dla tego samego pracownika, to przepisy rozporządzenia nie wprowadzają żadnych ograniczeń. Pracodawca powinien je zapewnić na zalecenie lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego.

Pracownik, który wykonuje pracę przy komputerze, zauważył pogorszenie się wzroku. Lekarz okulista medycyny powszechnej zalecił mu okulary do pracy. Na prośbę o częściową choćby refundację ich zakupu pracodawca odpowiedział odmownie.

W sytuacji, gdy zalecenie lekarza o stosowaniu okularów do pracy przy monitorze ekranowym zostało wydane poza procedurą właściwą dla badań profilaktycznych, odmowa pracodawcy jest uzasadniona. Aby otrzymać zwrot kosztów zakupu okularów do pracy przy komputerze, pracownik powinien zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o wydanie skierowania na badania profilaktyczne. W tym skierowaniu pracodawca określi rodzaj badania, rodzaj wykonywanej pracy i jej warunki, w tym informację o pracy przy monitorze ekranowym. Jeśli ze wskazań lekarskich, wydanych w wyniku badań przeprowadzonych w tym trybie, wyniknie konieczność stosowania okularów korygujących wzrok, pracodawca będzie miał obowiązek sfinansować ich zakup według zasad określonych w danym zakładzie.