Tryb wykonywania badań profilaktycznych

Zasady przeprowadzania badań profilaktycznych zostały uregulowane w art. 229 K.p. (o którym już wcześniej wspomniano), a także w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067 z późn. zm.), dalej rozporządzenia w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich.

Z powyższych przepisów wynika, że zarówno okresowe, jak i kontrolne badania lekarskie powinny być przeprowadzane w miarę możliwości w godzinach pracy i tak też pracodawca powinien kierować na nie pracowników. Dopiero w przypadku, gdy nie jest to możliwe ze względu np. na harmonogram czasu pracy, pracownik będzie zobowiązany do wykonania ich poza godzinami pracy. W pozostałych przypadkach, jeżeli z uwagi na organizację pracy można pracownika skierować na badania w godzinach pracy, to w ten sposób należy postąpić (zasada ta ma pierwszorzędne znaczenie w zakresie zlecenia wykonania badań). Jak wskazuje orzecznictwo (por. wyrok SN z 10 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619), polecenie wykonania badań lekarskich jest poleceniem służbowym dotyczącym pracy i jako takie powinno być wykonywane w godzinach pracy.

Uwaga! Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1155 ze zm.), opieka profilaktyczna nad pracownikami, w tym wykonywania badań lekarskich, powinna być sprawowana na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia (pracodawcę) z podstawową jednostką służby medycyny pracy. Z umowy tej powinny wynikać m.in.:

• zakres opieki zdrowotnej, jaki w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia pracodawca jest obowiązany na podstawie przepisów bhp,
   
• warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych (w szczególności sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania orzeczeń lekarskich o zdolności do pracy bądź nauki oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych),
   
• obowiązki pracodawcy wobec placówki medycyny pracy, dotyczące m.in. przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników, zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy itp.

Zgodnie z art. 229 § 4a K.p., badania profilaktyczne odbywają się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, które powinno zawierać:

1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,

2) w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowiska pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,

3) w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,

4) opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach (na tej podstawie lekarz dokonuje oceny zagrożeń występujących na stanowisku pracy).

Wzór skierowania na badania lekarskie, które powinno być wydawane w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania, został określony w załączniku nr 3a rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich.

Dopuszczenie przez pracodawcę pracownika do pracy na podstawie wadliwego orzeczenia lekarskiego może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, gdy zdarzenie wypadkowe nastąpiło przy wykonywaniu pracy przeciwwskazanej ze względu na stan zdrowia pracownika (por. wyrok SN z 3 lipca 2007 r., sygn. akt I UK 35/07, OSNP 2008/15-16/235).

Wystawienie przez pracodawcę skierowania na profilaktyczne badanie lekarskie zobowiązuje pracownika do poddania się takim badaniom, bowiem zgodnie z art. 211 pkt 5 K.p., pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Za niedopełnienie tego obowiązku pracodawca może go pociągnąć do odpowiedzialności porządkowej, czy nawet rozwiązać z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Przepisy przytoczonego rozporządzenia pozostawiają określenie zakresu i częstotliwości badania profilaktycznego lekarzowi medycyny pracy, w oparciu o tzw. Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiące załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia. Zawarte w nich wytyczne dotyczące zakresu badań lekarskich i pomocniczych są ułożone według rodzajów narażenia zawodowego, nie zaś zawodów ani stanowisk pracy. W związku z czym to właśnie lekarz, ustalając niezbędny zakres badania, zobowiązany jest zastosować odpowiednie zalecenia dla poszczególnych rodzajów narażenia. Może również poszerzyć zakres tych badań o dodatkowe, specjalistyczne badania konsultacyjne (np. okulistyczne, laryngologiczne, neurologiczne itp.), bądź inne badania dodatkowe, jak również skrócić termin kolejnego badania okresowego, o ile stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej kontroli zdrowia w związku z pracą określonej osoby na określonym stanowisku.

Przeprowadzone badanie profilaktyczne powinno zakończyć się wydaniem orzeczenia lekarskiego stwierdzającego istnienie lub brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku - w warunkach pracy określonych w skierowaniu na badania. Orzeczenie to lekarz obowiązany jest wydać osobie badanej i pracodawcy korzystając z formularza, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich.

W pewnych przypadkach, gdy przeprowadzone badanie ma związek np. z koniecznością przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na jego zdrowie (na podstawie art. 55 § 1 K.p.), ze stwierdzeniem niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup niepełnosprawności (na podstawie art. 231 K.p.), lekarz powinien skorzystać z wzoru formularza orzeczenia lekarskiego zawartego w załączniku nr 3 do omawianego rozporządzenia.

Uwaga! Jeżeli osoba badana lub wydający skierowanie pracodawca nie zgadzają się z treścią wydanego orzeczenia lekarskiego, mogą wnieść od niego pisemne odwołanie. Przepisy przewidują 7-dniowy termin na jego wniesienie, który biegnie od dnia otrzymania orzeczenia. Odwołanie wraz z uzasadnieniem wnosi się za pośrednictwem lekarza, który je wydał, do jednego z podmiotów odwoławczych, którymi są:

• wojewódzkie ośrodki medycyny pracy właściwe ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik,
   
• instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy,
   
• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy,
   
• podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.

Lekarz, za którego pośrednictwem jest składane odwołanie, powinien w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, przekazać je wraz z dokumentacją stanowiącą podstawę wydanego orzeczenia lekarskiego do właściwego podmiotu, o którym mowa powyżej. Podmiot ten jest zobligowany przeprowadzić badanie w trybie odwołania w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwołania jest ostateczne.