Zakres badań profilaktycznych pracownika-kierowcy

Czy pracownicy zatrudnieni na stanowiskach "operator widlaka", "traktorzysta" oraz kierujący samochodem służbowym muszą przejść badania psychologiczne? Czy lekarz medycyny pracy może sam podjąć decyzję o dodatkowych badaniach dla tych osób?

Zakres badań profilaktycznych kandydata do pracy zależy od proponowanego, a pracownika od zajmowanego stanowiska pracy. Równie istotne są jednak opisane w skierowaniu na badania warunki pracy, czynniki niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia - wraz z aktualnymi wynikami ich pomiarów na stanowiskach pracy oraz czynniki uciążliwe i inne, związane ze sposobem wykonywania pracy - z określeniem wielkości narażenia. Przepisy regulujące zakres badań profilaktycznych nie przewidują dla zatrudnionych na stanowisku pracy operatora wózka widłowego lub traktorzysty osobnej pozycji. Powszechnie przyjmuje się jednak, że obie te prace wymagają od pracownika i kandydata do pracy pełnej sprawności psychoruchowej - pkt 2 części V załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników... (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067), dalej rozporządzenia. Uzasadnieniem u operatora jest konieczność manewrowania wózkiem w ciasnych przestrzeniach magazynu, po których poruszają się jednocześnie inni pracownicy, a u traktorzysty zagrożeniami wynikającymi z wysoko położonego środka ciężkości ciągnika rolniczego i konieczności zachowania skupienia podczas jazdy, aby uniknąć przewrócenia pojazdu np. podczas manewru zakręcania.

Kandydat do pracy na stanowisku traktorzysty/operatora wózka widłowego - w związku z wymogiem posiadania pełnej sprawności psychoruchowej - przechodzi w ramach badań wstępnych badania lekarskie ogólne, okulistyczne oraz neurologiczne, a w ramach badań pomocniczych testy sprawności psychoruchowej. Badania okresowe takich pracowników przeprowadza się co 3-4 lata, a powyżej 50. roku życia co 2 lata. Obejmują one badanie lekarskie ogólne i w zależności od wskazań okulistyczne oraz neurologiczne, a w ramach badań pomocniczych - w zależności od wskazań - pracownik może być skierowany na testy sprawności psychoruchowej. W każdym przypadku decyzja o uzupełnieniu zakresu badań o dodatkowe badania lub konsultacje specjalistyczne należy do lekarza profilaktyka (§ 2 ust. 2 rozporządzenia) przeprowadzającego je na podstawie skierowania od pracodawcy i zawartej z nim umowy o świadczenia zdrowotne - art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1184 z późn. zm.).

Jeśli pracownik jest zatrudniony na łączonym stanowisku pracy, traktorzysty-operatora, w skierowaniu należy wskazać obydwa te stanowiska oraz opisać panujące na nich warunki pracy, co może mieć wpływ na zakres badań. Z kolei wobec traktorzysty poruszającego się po drogach publicznych, również po zmierzchu, lekarz profilaktyk może rozszerzyć zakres badań - traktując go w tym zakresie tak jak kierowcę lub pracownika korzystającego z samochodu w ramach zatrudnienia.

Ten sam podstawowy zakres badań lekarskich obowiązuje pracownika, do którego obowiązków należy kierowanie pojazdem służbowym, względnie prywatnym dla celów służbowych. Również ta praca, choć nie została odrębnie omówiona w rozporządzeniu, wymaga od wykonującego ją pracownika posiadania pełnej sprawności psychoruchowej. Zakres jego badań wstępnych, okresowych i kontrolnych będzie więc zbieżny z obowiązującym operatora wózka widłowego, czy traktorzysty. Warto jednak pamiętać, że oprócz wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników lekarz powinien korzystać z zaleceń dotyczących postępowania lekarskiego w stosunku do pracowników poddanych określonym narażeniom, upowszechnianych m.in. przez jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy (§ 2 ust. 4 rozporządzenia). W przypadku kierowców pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony i przeznaczonych do przewozu nie więcej niż 9 osób licząc z kierowcą oraz osób wykonujących w ramach zatrudnienia tego typu zadania, takim dokumentem są wytyczne Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi z 20 października 2014 r. w sprawie badań kierowców.

W wytycznych podniesiono, że wobec braku odrębnej pozycji we wskazówkach metodycznych dotyczącej kierowania pojazdem, pracę tę należy kwalifikować jako wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej. Z kolei bezpieczeństwo pracownika i innych uczestników ruchu drogowego uzasadnia, zdaniem Instytutu, poszerzenie badań takich pracowników o ocenę widzenia zmierzchowego, wrażliwości na olśnienie oraz standardową ocenę wzroku przez lekarza okulistę. Wymienione badania pomocnicze przeprowadza się w ramach badań wstępnych, razem z oznaczeniem poziomu glukozy, a następnie ponawia się co 4-6 lat w ramach badań okresowych lub kontrolnych, a w przypadku pracowników po 60. roku życia co 2-3 lata.

Kandydat do pracy wymagającej kierowania samochodem służbowym przechodzi więc badania ogólnolekarskie, okulistyczne i neurologiczne, a w ramach badań pomocniczych testy sprawności psychoruchowej, badanie oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia oraz oznaczenie poziomu glukozy. Z kolei w ramach badań okresowych - przeprowadzanych według wskazań lekarza co 3-4 lata, a po 50. roku życia co 2 lata - pracownik przechodzi zasadniczo te same badania i konsultacje. Wyjątkiem są badania neurologiczne i testy sprawności psychoruchowej - przeprowadzane w zależności od wskazań oraz badania oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia, które przeprowadza się zasadniczo co 4-6 lat lub co 2-3 lata u pracowników po 60. roku życia.