Nieobecność pracownika w pracy z powodu przedłużających się badań kontrolnych

Pracownik po długiej nieobecności chorobowej (powyżej 30 dni) został wysłany na kontrolne badania lekarskie. Lekarz medycyny pracy wysłał go na badanie do specjalisty, na które ma czekać 5 dni. W jaki sposób rozliczyć ten okres? Czy to będzie nieobecność usprawiedliwiona płatna? Co zrobić, gdy pracownik wnioskuje na ten czas o urlop wypoczynkowy?

Zgodnie z art. 229 § 2 K.p., w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, nie może dopuścić go do pracy (art. 229 § 4 K.p.). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2002 r. (sygn. akt I PK 44/02, OSNP 2004/12/209): "Aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 K.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której pracownik ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.".

Zwracamy uwagę! Dopuszczenie pracownika do pracy bez przeprowadzenia badań kontrolnych narusza przepisy Rozdziału VI Działu dziesiątego (BHP) K.p., a ponadto może być uznane za zewnętrzną przyczynę ewentualnego wypadku przy pracy. Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 22 czerwca 2015 r. (sygn. akt I PK 235/14): "(...) dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego zdolność do wykonywania pracy na określonym stanowisku obciąża pracodawcę ryzykiem, że nawet zwykłe czynności wykonywane w zwykłych warunkach zatrudnienia przez pracownika o zmniejszonej sprawności organizmu mogą być - w okolicznościach konkretnej sprawy - uznane za podjęte przy użyciu nadmiernego dla tego pracownika wysiłku, a to prowadzi ostatecznie do konkluzji, że przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy jest ten wysiłek. (...)". Podobne stanowisko zajął w postanowieniu z 22 marca 2012 r. (sygn. akt I UK 402/11).

Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (art. 229 § 4a K.p.). Potwierdza to § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników... (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067). Badania okresowe i kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. Tak stanowi art. 229 § 3 K.p.

Żadne przepisy nie wyjaśniają jak długo trwać może wykonywanie badań kontrolnych. Zwykle nie zajmuje to pracownikowi więcej niż 1-2 dni. Wszystko zależy od zakresu badań zleconych przez lekarza medycyny pracy. Może się więc zdarzyć, że np. ze względu na trudności z dostępem do specjalisty albo z powodu konieczności wykonania badań diagnostycznych, które nie są wykonywane z dnia na dzień, sprawdzanie stanu zdrowia pracownika trwa dłużej. Jednakże nawet w takiej sytuacji, czas jaki pracownik potrzebuje na wykonanie badań kontrolnych (w tym oczekiwania na wizytę u specjalisty) uznać trzeba za usprawiedliwioną nieobecność pracownika w pracy, za którą pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przesądza o tym powołany wyżej art. 229 § 3 K.p. Wynagrodzenie to oblicza się zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Tak wynika z § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy... (Dz. U. z 2017 r. poz. 927).

Przechodząc do problematyki udzielania urlopu zdaniem Sądu Najwyższego, pracodawca nie mając pewności czy pracownik jest zdolny do pracy (a tak jest w sytuacji opisanej w pytaniu, w której pracownik oczekuje na orzeczenie lekarskie w tej sprawie) nie powinien udzielać mu urlopu wypoczynkowego. Jak wyjaśnił ten Sąd w wyroku z 24 lutego 2015 r. (sygn. akt II PK 84/14, M.P.Pr. 2015/6/309-312): "(...) w orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, że niedopuszczalne jest wyrażenie zgody przez pracodawcę na urlop wypoczynkowy w okresie niezdolności do pracy. Z przepisów prawa pracy wynika, bowiem, że niezdolność do pracy z powodu choroby pozostaje w opozycji do zwolnienia urlopowego. Przepis art. 165 K.p. niezdolność do pracy z powodu choroby uznaje za przeszkodę w rozpoczęciu urlopu wypoczynkowego, sformułowanie zawarte w art. 166 K.p. o niewykorzystaniu części urlopu w związku z niezdolnością do pracy z powodu choroby jest zaś równoznaczne ze stwierdzeniem, że okres choroby nie jest i nie może być okresem wykorzystywania urlopu wypoczynkowego. Tego rodzaju regulacja prawna jest w sposób oczywisty związana z celem urlopu, który jest jedną z instytucji zabezpieczających prawo pracownika do wypoczynku (art. 14 K.p.), gwarantowane w art. 66 Konstytucji.

Niezdolność do pracy wyłącza możliwość korzystania z urlopu zgodnie z jego przeznaczeniem, w związku z czym udzielenie urlopu w okresie niezdolności do pracy jest prawnie niedopuszczalne, także wówczas, gdy pracownik wyraził na to zgodę (...)". W judykaturze odnotowano jednak także rozstrzygnięcia przeciwstawne. W wyroku z 9 marca 2011 r. (sygn. akt II PK 240/10) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, zgodnie z którym: "(...) Z treści art. 229 § 2 K.p. nie można wywodzić obowiązku przedstawienia orzeczenia o zdolności do pracy przez pracownika rozpoczynającego urlop wypoczynkowy po zakończeniu okresu niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni. (...)". Jak uzasadnił "(...) Dopuszczenie do wykonywania pracy pracownika po długiej chorobie bez potwierdzenia zachowania zdolności do pracy byłoby obciążone ryzykiem z punktu widzenia bezpiecznego wykonywania pracy. Odnosi się to zatem do sytuacji, w której po okresie choroby pracownik ma faktycznie świadczyć pracę. W takich wypadkach dopuszczenie do pracy powinno poprzedzić badanie lekarskie. W sytuacji natomiast, gdy bezpośrednio po zakończeniu zwolnienia chorobowego, a w tym przypadku urlopu macierzyńskiego, pracownik rozpoczyna urlop wypoczynkowy, o żadnym zagrożeniu dla bezpieczeństwa pracy nie może być mowy. (...)". Niezależenie od powyższych rozstrzygnięć wystąpienie przez pracownika o urlop wypoczynkowy w okresie, gdy zagwarantowano mu wynagrodzenie wnikające z odpłatnego zwolnienia od pracy (udzielonego w celu przeprowadzenia badań kontrolnych), należy uznać za nieuzasadnione.