Badania psychologiczne pracowników-kierowców

Pracownicy korzystają przy pracy ze służbowych pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony, pojazdów specjalistycznych (koparko-ładowarka, samochód wielofunkcyjny do czyszczenia kanalizacji) i prywatnych samochodów osobowych. Czy muszą przechodzić badania psychologiczne, jeżeli nie są zatrudnieni na stanowisku kierowcy?

Pracownik posiadający prawo jazdy kategorii B, korzystający przy pracy z prywatnego samochodu osobowego lub służbowego pojazdu dostawczego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony podlega profilaktycznym badaniom lekarskim na ogólnych zasadach. Nie mają do niego zastosowania przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2200 z późn. zm.), która przewiduje przeprowadzanie badań psychologicznych (art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ww. aktu). Brak podstaw do zastosowania przepisów szczególnych obejmujących kierowców powoduje, że profilaktyczna opieka zdrowotna nad takim pracownikiem nie różni się od zasad obowiązujących ogół zatrudnionych.

Koniecznymi elementami skierowania są m.in.:

• opis warunków pracy, zawierający informację o czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych oraz innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz
   
• aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Wzór skierowania na badania lekarskie dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl

Tak wynika z § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników... (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067), dalej rozporządzenia.

W efekcie fakt wykonywania - nawet pomocniczo - obowiązków kierowcy powinien zostać wyraźnie wskazany w skierowaniu i uszczegółowiony w opisie warunków zatrudnienia (częstotliwość korzystania, rodzaj kierowanego pojazdu, odbywanie przejazdów służbowych w porze nocnej itp.).

Na podstawie skierowania lekarz-profilaktyk ustala zakres i częstotliwość badań, korzystając ze wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiących załącznik do rozporządzenia. Nie zawierają one odrębnych wytycznych dotyczących pracowników kierujących pojazdami, niemniej czynności te wymagają od pracownika pełnej sprawności psychoruchowej, omówionej w pkt 2 w części V ("Inne czynniki") wskazówek metodycznych. Samo to powoduje konieczność przeprowadzenia badań ogólnych, okulistycznych i neurologicznych, a w ramach badań pomocniczych - testów sprawności psychoruchowej. Należy je uzupełnić o ocenę narządu wzroku przeprowadzoną przez lekarza okulistę oraz badania widzenia zmierzchowego i wrażliwości na olśnienie. Obowiązek ten potwierdzono w wytycznych Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera z dnia 20 października 2014 r. w sprawie badań kierowców. W ocenie Instytutu zakres badań lekarskich pracowników korzystających w ramach obowiązków zawodowych z pojazdów silnikowych powinien, w przypadku:

• badań wstępnych obejmować badanie ogólnolekarskie, okulistyczne i neurologiczne, a ponadto testy sprawności psychoruchowej, badanie oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia oraz oznaczenie poziomu glukozy,
   
• badań okresowych obejmować badania ogólnolekarskie, okulistyczne, a neurologiczne w zależności od wskazań, które powinny być uzupełnione o badania oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia, oznaczenie poziomu glukozy oraz w zależności od wskazań test sprawności psychoruchowej.

Pewnych komplikacji przysparza rozstrzygnięcie o zakresie badań pracowników obsługujących maszyny i inne urządzenia techniczne do robót ziemnych, budowlanych i drogowych, tj. koparko-ładowarki, pojazdu specjalnego służącego do czyszczenia sieci kanalizacyjnej. Pracownik będący operatorem koparko-ładowarki, czyli samojezdnej ciężkiej maszyny budowlanej wykonuje prace wymagające szczególnie sprawności psychofizycznej - por. Grupa I l.p. 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 583) w związku z pkt 5 załącznika do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. nr 62, poz. 287). To zaś powoduje, że zgodnie z pkt 2 części V wskazówek metodycznych pracownik taki musi przejść w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej badania neurologiczne i testy sprawności psychoruchowej, obok badań ogólnych i okulistycznych.

Pracownik realizujący zadania kierowcy pojazdu specjalnego, zdefiniowanego jako pojazd samochodowy lub przyczepa przeznaczone do wykonywania specjalnej funkcji, która powoduje konieczność dostosowania nadwozia lub posiadania specjalnego wyposażenia, w którym mogą być przewożone osoby i rzeczy związane z wykonywaniem tej funkcji (art. 2 pkt 36 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym - Dz. U. z 2018 r. poz. 1990) ma wyjątkowo skomplikowany status prawny. Nie wykonuje przewozu drogowego w rozumieniu przepisów rozporządzenia WE nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych... (Dz. Urz. UE L 06.102.1 ze zm.), do których odwołuje się rodzimy ustawodawca w ustawie o czasie pracy kierowców, gdyż pojazd, którym podróżuje nie jest używany do przewozu osób ani rzeczy. Z tych samych powodów nie wykonuje on transportu drogowego ani niezarobkowego przewozu drogowego. Skoro zaś nie podlega pod przepisy ustawy o transporcie drogowym w zakresie badań lekarskich, stosuje się wobec niego zasady ogólne wynikające z art. 229 K.p. przywołanego na wstępie rozporządzenia oraz wytycznych Instytutu Medycyny Pracy. W efekcie, nawet jeśli kierowanie takim pojazdem stanowi dla pracownika zajęcie pomocnicze, a w istocie jest zatrudniony przykładowo na stanowisku operatora oczyszczalni ścieków, czy montera-konserwatora sieci wodno-kanalizacyjnej, fakt kierowania pojazdem specjalnym w ramach obowiązków służbowych, o którym wzmianka musi pojawić się w skierowaniu na badania lekarskie pracownika, rodzi konieczność uzupełnienia badań pracownika m.in. o testy sprawności psychoruchowej. W każdym przypadku decyzja o zakresie i częstotliwości badań należy do lekarza-orzecznika.