TARCZA
Badania profilaktyczne i zapewnienie bhp w czasie epidemii

Na pracodawcy, bez względu na rodzaj prowadzonej przez niego działalności, ciąży obowiązek zapewnienia zatrudnianym przez siebie osobom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Jest to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy, obejmujący swoim zakresem wymóg zapewnienia pracownikom koniecznych badań i szkoleń. Pracodawca musi też tak ukształtować warunki pracy na danym stanowisku i w całym zakładzie, aby nie zagrażały one życiu i zdrowiu pracowników, zwłaszcza w okresie wzmożonego ryzyka związanego z epidemią koronawirusa.

Badania okresowe na później

Jednym z podstawowych wymogów formalnych związanych z zatrudnieniem pracownika jest skierowanie go na wstępne badania profilaktyczne. W toku zatrudnienia konieczne jest natomiast przeprowadzanie badań kontrolnych i okresowych. W typowej sytuacji realizacja tego obowiązku na ogół nie przysparza zbyt wielu trudności, jednak w czasie epidemii - kiedy dostęp do lekarza medycyny pracy może być utrudniony - przeprowadzenie badań staje się dla pracodawców sporym problemem. Dlatego też ogólne zasady odbywania tych badań, określone w art. 229 K.p., uległy pewnym modyfikacjom na mocy art. 12a ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19... (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.), dalej specustawy w sprawie COVID-19. Na mocy tego przepisu, w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, od dnia ogłoszenia danego stanu, zawiesza się obowiązek:

• wykonywania badań okresowych, o których mowa w art. 229 § 2 K.p., wystawiania skierowania na te badania oraz wykonywania badań okresowych na koniec zatrudnienia w stosunku do pracownika, który pracował w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających,
   
• wykonywania badań zawodowych kierowców (w tym psychologicznych), wykonywanych na podstawie art. 39j i art. 39k ustawy o transporcie drogowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2140 ze zm.) oraz wystawiania skierowania na te badania,
   
• wykonywania badań okresowych i psychologicznych maszynistów, wykonywanych na podstawie art. 22b ust. 7 ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 710 ze zm.).

Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii pracodawca i pracownik są zobowiązani niezwłocznie podjąć wykonywanie zawieszonych obowiązków i przeprowadzić badania w ciągu 60 dni od dnia odwołania danego stanu.

Należy podkreślić, że specustawa w sprawie COVID-19 nie zawiesiła obowiązku wykonywania badań wstępnych i kontrolnych. Jednak dopuściła możliwość ich przeprowadzenia przez innego lekarza niż lekarz medycyny pracy (badanie może być przeprowadzone zdalnie). Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza traci moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii i należy je włączyć do akt osobowych pracownika.

Badania wstępne, okresowe i kontrolne, których ważność upłynęła po 7 marca 2020 r., zachowują ważność do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii.

Jeżeli odrębne przepisy w zakresie badań lekarskich (innych niż wstępne, okresowe i kontrolne) lub badań psychologicznych wymagają posiadania aktualnego orzeczenia lekarskiego albo psychologicznego, a jego ważność upłynęła po 7 marca 2020 r., orzeczenie to zachowuje ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Natomiast gdy przepisy odrębne uzależniają wykonywanie określonych czynności lub uzyskanie określonych uprawnień w celu wykonania czynności zawodowych, od posiadania odpowiedniego (niewynikającego z badań wstępnych, okresowych lub kontrolnych) orzeczenia lekarskiego albo psychologicznego, orzeczenie takie powinno być wydane niezwłocznie, nie później niż do upływu 90. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii (art. 31m specustawy w sprawie COVID-19).

Szkolenia bhp także zdalnie

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom wstępne i okresowe przeszkolenie w zakresie bhp (art. 237³ K.p.).

W okresie epidemii, kiedy bezpośrednie kontakty między pracownikami i gromadzenie ich w większych grupach jest ograniczane do minimum, przeprowadzenie szkolenia bhp może być jednak problematyczne. Z tego względu art. 12e specustawy w sprawie COVID-19 przewiduje, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy i służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Niemożność przeprowadzenia szkolenia wstępnego w takiej formie dotyczy tylko instruktażu stanowiskowego:

• pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym,
   
• pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych,
   
• pracownika przenoszonego na wymienione stanowiska,
   
• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

Instruktaż stanowiskowy wskazanych pracowników (uczniów) musi być przeprowadzony w tradycyjnej formie, poprzez bezpośredni przekaz.

Przepis art. 12e specustawy w sprawie COVID-19 dotyczy też przeprowadzania szkoleń okresowych. W tym zakresie stanowi on, że w przypadku gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego bhp lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w:

• okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub
   
• w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii,

termin ten wydłuża się do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.

Ochrona przed wirusem

Pracodawcy mają obowiązek zapewnić dodatkowe środki bezpieczeństwa swoim pracownikom, z uwagi na ryzyko zakażenia wirusem COVID-19. Obowiązki w tym zakresie precyzuje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r. poz. 697). W § 9 ust. 9 tego rozporządzenia nałożono na pracodawcę obowiązek zapewnienia osobom zatrudnionym (niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia):

• rękawiczek jednorazowych lub środków do dezynfekcji rąk,
   
• odległości pomiędzy stanowiskami pracy wynoszącej co najmniej 1,5 m.

Jeżeli pracodawca nie jest w stanie zapewnić wymaganej odległości między stanowiskami pracy z obiektywnych powodów, np. dlatego, że usytuowanie maszyn w dziale produkcyjnym na to nie pozwala, może odejść od tego wymogu, ale tylko pod warunkiem, że zapewni pracownikom środki ochrony osobistej związanej ze zwalczaniem epidemii (np. żele do odkażania rąk, mydła odkażające, rękawiczki).

Obowiązek noszenia maseczki na terenie zakładu pracy dotyczy tylko pracowników zajmujących się bezpośrednią obsługą klientów (petentów).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.)