Obowiązkowe badania przed podjęciem pracy i zwłoka w ich wykonaniu

1) Pracodawca uzgodnił z kandydatem do pracy, że zostanie on zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy. Czy taką osobę również należy skierować na wstępne badania lekarskie w celu stwierdzenia zdolności do wykonywania danej pracy?

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie przedłoży aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 K.p.). Zaświadczenie o braku przeciwwskazań do pracy lekarz wystawia na podstawie wyników przeprowadzonego badania oraz oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, występujących na stanowisku pracy.

Zasady przeprowadzania badań profilaktycznych reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332 ze zm.). Badania profilaktyczne dzielą się na wstępne, okresowe i kontrolne.

Wstępne badania lekarskie służą ocenie przydatności kandydata do pracy na konkretnym stanowisku i podlegają im:

• osoby przyjmowane do pracy,
   
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badaniom wstępnym nie podlegają jedynie osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

Jak wynika z przytoczonych przepisów, ustawodawca nie uzależnił obowiązku wykonania badań wstępnych od wymiaru etatu, w jakim ma być zatrudniony pracownik. Oznacza to, że bez względu na wymiar czasu pracy, w jakim ma zostać on zatrudniony, obowiązkowo musi wykonać badania wstępne (z wyjątkiem podanym powyżej).

WAŻNE: Wstępne badania profilaktyczne nie mają charakteru czasowego. Wykonywane są każdorazowo w sytuacjach, w których przepis art. 229 § 4 K.p. wymaga ich przeprowadzenia.

Jeżeli chodzi o badania okresowe, to obejmują one wszystkich pracowników. Nieco inaczej jest tylko w przypadku badań kontrolnych. Przeprowadzane są one w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku i podlegają im pracownicy, których niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwała dłużej niż 30 dni. Przy czym okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy (art. 229 § 3 K.p.). Natomiast wszystkie rodzaje badań profilaktycznych przeprowadza się na koszt pracodawcy oraz na podstawie wydanego przez niego skierowania.

2) Pracodawca kieruje pracowników na badania okresowe jeszcze przed upływem terminu ich ważności. Niestety pracownicy odwlekają przeprowadzenie tych badań i często wykonują je już po utracie ich ważności. Czy pracodawca może nałożyć na pracownika karę porządkową za niepoddanie się badaniu w terminie?

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 K.p.). Z kolei obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 100 K.p.). Obowiązki pracownicze z tego zakresu zostały wymienione w art. 211 K.p. Jednym z nich jest powinność poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich.

Pracodawca może nałożyć na pracownika karę porządkową w formie upomnienia, nagany lub kary pieniężnej m.in. za nieprzestrzeganie przez niego przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 108 K.p.).

Przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp należy do podstawowych obowiązków pracownika. Ciężkie, zawinione naruszenie takiego podstawowego obowiązku pracowniczego może stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika w trybie określonym w art. 52 § 1 K.p. (dyscyplinarnie).

W kwestii uchylania się przez pracownika od wykonania badań lekarskich wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 10 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 642/99, uznając, że:

"Zawinione (z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, jako naruszające obowiązek wykonania polecenia dotyczącego pracy (art. 100 i art. 211 pkt 5 K.p.), może stanowić podstawę niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 K.p."